Учебно-методический комплекс по "Энтомологии" подгатовлен на основе современной педтехнологии. Настоящий комплекс подготовлен на основании действующей

24-rasm. Chigirtkaning chala metamorfoz 
bilanrivojlanishi:
A-tuxum;B-har xil yoshdagi 
lichinkalar;
 
D-voyaga yetgan hasharot.
 
Qadimgi qanotli hasharotlar (ninachilar 
va kunliklar) ning postembrional rivojlanishi esa 
boshqacharoq boradi. 
Ularning tuxumdan 
chiqqan yosh nasli imagosidan lichinka davri 
uchun 
xos 
bo‘lgan 
ba’zi 
provizor 
organlarining bo‘lishi bilan farq qiladi.
Yuqorida ko‘rsatilgandek, bu hasharotlarning lichinkalari suvda hayot kechirishga 
moslashgan, ularda keyinchalik yo‘qolib ketadigan organlari bor. 
Lyutik ninachilari 
lichinkalari qorin bo‘limining keyingi qismida joylashgan plastinkasimon o‘simtalar, ya’ni 
traxeya-jabralar yordamida nafas oladi. Bu plastinkasimon o‘simtalar yordamida qorin 
bo‘limining bukilishi tufayli lichinkalar suvda suzib yuradi. Boshqa ninachilar (masalan, tog‘ 
ninachisi) lichinkalari esa orqa ichagidan suvni kuch bilan itarib chiqarib suzib yuradi. Ularning 
ichagida traxeya-jabralari ham bo‘ladi. Ayrim kunliklarning lichinkalari qorin bo‘limining 
ikki yonida joylashgan traxeya-jabralaridan eshkak sifatida foydalanadi.
Ninachilar va kunliklar lichinkalari oxirgi rivojlanish davrida kam harakatchan bo‘lib 
qoladi; ularning tuzilishi qayta o‘zgaradi; 
provizor 
(lichinkalik) organlari yo‘qolib, 
imaginal 
(voyaga yetgan hasharotlarga xos) organlar paydo bo‘ladi. Lichinkalar suv yuzasiga, 
so‘ngra o‘simlikka chiqib olib, oxirgi marta tullaydi va voyaga yetgan davriga o‘tadi. Ninachilar 
imago davrida tullamaydi.
Kunliklar lichinka po‘stidan chiqqandan so‘ng qanotli subimago (imagodan oldingi) 
davrini boshdan kechiradi. Subimago yana bir marta tullab, imagoni hosil qiladi.
Shunday qilib, chala o‘zgarish bilan rivojlanadigan hasharotlar tuxum, lichinka va 

---

93 
subimago davrlarini o‘taydi. Postembrional rivojlanish davomida ular lichinkasining tuzilishida 
keskin o‘zgarishlar yuz bermaydi (25-rasm).