Учебно-методический комплекс по "Энтомологии" подгатовлен на основе современной педтехнологии. Настоящий комплекс подготовлен на основании действующей

 
89-rasm. Yelpig’ich qanotlilar turkumi:
1-Yelpig’ich qanotlilar turkumi vakilining
 
yosh lichinkasi; 2-erkagi (♂) va 3-urg’ochisi (♀) ning tuzilishi (a-vizillog’i; 
 
b-orqa qanoti; v-bosh ko’kragi; g-qorni).

---

247 
bo‘rtmachada boshko‘krakdan iborat urg‘ochisining tanasi joylashadi. Urg‘ochisining 
qorin qismi qopsimon bo‘lib, uning ichida to‘la tuxum bo‘ladi. Stilopslarning 
erkaklari doimo urg‘ochilari parazitlik qilayotgan hasharotlarni izlab uchib yuradi. 
Juftlashishdan keyin urug‘langan tuxumdan mayda triungulin deb ataluvchi 
lichinkalar paydo bo‘ladi. Shunisi qiziqki, 1 ta urg‘ochisida bir necha minglab tuxum 
yetilishi mumkin. Tuxumdan paydo bo‘lgan triungulin lichinkalari xo‘jayin tanasini 
butunlay egallab oladi. Agar hasharotlar o‘zaro uchrashadigan bo‘lsa, lichinkalar sog‘ 
hasharotlarga o‘tishi mumkin.
Harakatchan triungulin lichinkasi xo‘jayin tanasiga o‘tgandan keyin oyoqsiz 
chuvalchangsimon lichinkalarga aylanadi. Keyinchalik ularning bir qismi g‘umbaklar 
hosil qiladi. Ulardan qanotli erkaklari paydo bo‘ladi. Lichinkalarning qolgan qismi 
haqiqiy g‘umbaklarga aylanib, yassi boshko‘krakdan iborat qopsimon tuzilishga ega 
bo‘lgan urg‘ochilariga aylanadi. Asosiy turlaridan biri eoksen 
(Eoxenus laboulbenei)
hisoblanadi. 
Urg‘ochilari hasharotlar tanasida parazitlik qilib hayot kechiradi. Erkaklari 
parazitlik qilayotgan urg‘ochi hasharotlar tanasini sanchib, spermasini urg‘ochi tana 
bo‘shlig‘iga yuboradi. Urg‘ochi tanasida otalangan tuxumlardan lichinkalar chiqadi. 
Birinchi yoshdagilar juda harakatchan, tanasi bo‘g‘imlarga bo‘lingan, 3 juft oyoqlari 
bor. Xo‘jayin tanasiga tushib chuvalchangsimon lichinkaga anlanadi va rivojlanib 
g‘umbakka aylanadi.
Katta qanotlilar 
(Megaloptera)
turkumi. 
Katta qanotlilar turkumi 
vakillarining tanalari yirikroq yoki o‘rtacha kattalikda bo‘ladi. Boshi yirik 
to‘rtburchak-prognatik tipda, qanotlarining ikkala jufti bir xilda, oyoq panjalari 5 
bo‘g‘imli, urg‘ochisining qorinchasida tuxum qo‘ygichi bo‘lmaydi.
Lichinkalari suvda yashaydi, og‘iz apparati kemiruvchi tipda, tashqi jabralari 
bor (88-rasm, 1). 
Bular qadimgi tur hasharotlar guruhlaridan biri hisoblanadi. Voyaga yetganlari 
suv havzalari yoqalarida yashaydi, yaxshi ucha olmaydi. Tuxumlarini to‘p-to‘p qilib 
suvdagi va suv yoqasidagi o‘simliklarga yoki toshlarga qo‘yadi. Tuxumdan chiqqan 
lichinkalari suv ostiga tushib yirtqichlik qilib hayot kechiradi. Ularning traxeya-
jabralari qorin bo‘limining yon tomonida 7 juft bo‘lib joylashgan.
Katta qanotlilarning lichinkalari boshqa hasharotlarning lichinkalari va mayda 
chuvalchanglar bilan oziqlanadi.