Учебно-методический комплекс по "Энтомологии" подгатовлен на основе современной педтехнологии. Настоящий комплекс подготовлен на основании действующей

Hasharotlar teri qoplamining hosilalari
. Teri qoplamidagi turli xil 
hosilalariga o‘simtalar, bezlar, rang beruvchi pigmentlar kiradi. Teri hosilalari yoki 
o‘simtalari turli xil bo‘lib, to‘rtta asosiy guruhga - xetoid, somatoxet, dermatoxet va 
dermatolepidlarga bo‘linadi. 
Xetoid-kutikulaning mayda o‘simtalari bo‘lib, tishchalar va bo‘rtiqchalardan 
iborat.
Somatoxetlar teri qavatining ko‘tarilib chiqishidan hosil bo‘lib, u ichida 
umumiy tana bo‘shlig‘iga qo‘shiladigan bo‘shlig‘i bo‘lgan o‘simta ekanligi bilan 
xetoidlardan farq qiladi. O‘simtalar kutikulasi gipoderma ostida joylashgan. Bular 
xetoidlarga qaraganda ancha yirik. 
Dermatoxetlar gipodermaga bog‘liq bo‘lgan tuzilmalar, ular tarkibiga 
gipodermaning 2 ta hujayrasi kirib, tashqi tomondan tukchalarga, qilchalarga yoki 
ingichka tikanchaga o‘xshaydi. Dermatoxetlar yaxlit yoki ichi bo‘sh bo‘lishi mumkin, 
ammo umumiy tana bo‘shlig‘iga kirmaydi. 
Dermatolepidlar tangachalari yassi bo‘lishi bilan xarakterlanadi. Bular 
kapalaklarda 
juda 
ko‘p 
bo‘ladi, 
boshqa 
hasharotlarda 
ham 
uchraydi. 
Dermatolepidlarning yuzasi yassi yoki silliq, yuzasida donador, qirrali va shunga 
o‘xshash tuzilmalar bo‘ladi. 
Teridagi o‘simtalar hasharotlarning mexanik himoyalanishini kuchaytirish 
uchun xizmat qiladi va harakat qilishga yordam beradi. 
Hasharotlar teri bezlari.
Bular gipodermaning ayrim hujayralari yoki ular 
yig‘indisi har xil vazifalar bajaradigan sekretlar chiqaruvchi bezlar hosil qiladi. Bu 
bezlar bir, ikki va ko‘p hujayrali bo‘lishi mumkin. 
Teri bezlari chiqarish kanalining uchi terining tekis yuzasida yoki 
bo‘rtiqchalar, tukchalarda tashqariga ochiladi, Ba’zi bezlarning tashqariga 
ochiladigan yo‘llari bo‘lmaydi va ularning sekreti kutikulaning yupqa uchastkasi 
orqali “terlash” yo‘li bilan tashqariga chiqadi. Ba’zi bezlar hasharot ta’sirlanganda 
tashqariga bo‘rtib chiqadi. 
Hasharotlarning teri bezlari mum beruvchi, hid beruvchi va zaharli lak 
beruvchi yoki qo‘rqituvchi sekretlar ishlab chiqaradi. Mum bezlari o‘simlik shira 

---

46 
bitlari, qalqondor bitlari va arilarda bo‘ladi. O‘simlik shira bitlari va qalqnodor 
bitlarda bu bezlar tananing hamma joyida, arilarda esa ba’zi qorin sternitlarida 
joylashgan. Ba’zi bir tropik qurtchalar qimmatbaho texnik lak ishlab chiqaradi. Hidli 
bezlar qandalalarda ko‘kragi yoki qornida joylashgan bo‘ladi va hokazo.