У з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о лий ва урта м а Х с у с т а ъ л и м ва зи рл и ги


Ана шу х1ак1ик1ий билим мантилий атомизм деб аталади



Download 13,41 Mb.
Pdf ko'rish
bet99/134
Sana24.02.2022
Hajmi13,41 Mb.
#201887
1   ...   95   96   97   98   99   100   101   102   ...   134
Bog'liq
33yangivaengyangidavrgarbyevrfalpdf

Ана шу х1ак1ик1ий билим мантилий атомизм деб аталади.
Мантиций позитивизм гояларининг амалий ва назарий ри- 
вожини Вена тугараги олимлари давом эттирдилар. Бу уюшма 
фаолиятида Витгенштейн, Рассел ва боища олимлар к,атнаш- 
дилар. Унинг асосчиси Карнап х,исобланади. Карнап Рассел 
гояларининг амалий томонларини ишлаб чикди ва уларни ама- 
лиётда ишлатилишини асослаб берди. Вена уюшмасининг асо- 
сий мак;сади фанни мутаносиблик х,олатига келтириш ва ил- 
мий мул охдзал арни атомар тушунчалар оркдли ифода этиш эди. 
Шу муносабат билан верификация тушунчаси кириб келди. Бу 
лотинча «текшириш» деган маънони англатади. 
Реаллик билан 
солиштириш масаласи Рассел даврида пайдо булган эди. Рас­
сел учун бундай солиштириш — бу эмпирик фактлар билан 
солиштириш демакдир.
Элементар, атомар муло\азалар эмпирик фактлар орк,али 
текширилиши керак. Агар бундай текшириш бажарилмаса, бу 
мулохдзалар нотугри хисобланади. Верификациялаш бу ерда х,ар 
к,андай илмий текстларни кайдлаш, текстларни узгартиришдир. 
Кдйд цилиш тушунчаси олимлар томонидан лаборатория жараё- 
нидан кучириб олинган эди. 
Барча тажриба, амалий татк.икрт 
к,айд к,илиш, тушириш орк^али ёзиб борилади. Кдйд к,илинган 
гапларда кузатилаётган тажриба бирин-кетин, бир тартибда ва 
бир маънода ёзиб борилади. Кузатиш к.айдномаси тажрибадаги 
содир булаётган узгаришларни, масалан, рангнинг узгариши, 
иссик^ик-совунушк ^арорати, катталашиш ва кичрайиш хусуси- 
ятларини акс эттиради. Уларнинг хдммаси бу к,айдномага ёзиб 
борилади. Кдйднома иборалари куйидагича булади. Масалан,
* Апостериор — ок,ибатнинг мавжудлиги сабабнинг мавжудлигини белги- 
лайди, деган таълимот.
* Априор — тажрибага боглик, эмас, деган маънони англатади.
www.ziyouz.com kutubxonasi


«К.ИЗИЛ 
рангни кураяпман», «жисм кичраяяпти». Агар биз фан- 
даги барча билимларни кдйд сузлар оркдли ифода эта олсак, 
унда фанда текширилмаган фактларга асосланган билимлар крл- 
мас эди, априор гоялар фандан изсиз йук,олар эди. Мана шу 
текшириш усулини верификация деб аташади. Бу гоялар уз 
ривожини физикализм окимида топди, бу о к, им бутун фан 
тилини ягона физик тилга айлантириш керак, деб ^исоблади. 
Карнап фанлардаги тажриба ва кузатишга асосланган билим­
ларни факдт физикавий жараёнлар ва физикавий тушунчалар 
оркдли ифодалашдир, деган хулосага келади.
Мантилий позитивизм таълимотининг бегубор келажагини 
фандаги учта буюк илмий кашфиёт йукда чикдзди.
1). Машхур олим В.Гейзенберг математикада ноаникдиклар 
нисбати назариясини кашф этди. Бу назария буйича, бир вак,т- 
нинг узида элементар заррачанинг хдм импульсини, х,ам коор- 
динатасини билиб булмайди. Заррача хдк,ида биз батамом тулик, 
ва равшан маълумотга эга булолмаймиз. Физикавий тажриба 
бизларга тулик, маълумот беролмас экан, априор тажрибадан 
ташкдри тушунча мулохдзаларга доим урин топилади. Бундан 
ноаникдик инсон билимига азалдан хос булган хрдиса, деган 
хулоса келиб чикдци. Лекин бундай фикр мантик^ш позитивизм­
нинг тулик, ва ягона формаллашган билим хдцидаги илк гоясига 
зид келди. Тулик, ва равшан билим факдт тажриба ва тажрибага 
тегишли асбоб-ускуналарга асосланган. Билим доираси чегара- 
ланган, шунинг учун конкрет масаладан ташкдри х,еч кдндай 
формаллашган билим яратиш мумкин эмас, деган хулоса пайдо 
булди. Барча фанлардаги билимларни умумлаштирар эканмиз, 
уларга тегишли булган ягона ва формаллашган тушунчаларни 
яратиб булмайди.
2). Гёдель математик теоремаларнинг тулик, эмаслиги хдк,ида- 
ги назарияни яратди. Бу теоремага биноан олдинги математик 
назария формулаларидан янги назария ва билимларни чикдзиб 
булмайди. Шундай экан факдт бир маънони англатадиган муло- 
хдзаларни, яширин ва тулик, булган тизимни яратиб булмайди. 
Натижада куйидаги му^им 
f o h
келиб чикдци: фанлардаги би­
лимларни ягона формаллашган тил ва билим оркдли акс этти- 
риб булмайди. Коинотнинг ягона формуласини хдм яратиб 
булмайди.
3). Луайин ва Гудмен назариянинг хдкдонийлигини факдт 
биргина муло^аза билан эмас, балки бир нечта мулохдзалар 
оркдли исботлаш мумкин эканлигини исботлаб беришди. Бир 
муло^аза оркдли борлик,ни акс эттириш к;ийиндир. Борлик,ни 
тугри акс эттириш учун бир нечта муло^аза зарурдир. Мулохдза- 
нинг тугри ёки HOTyFpn эканлиги факдт назария доирасида 
белгиланади. Хатто энг содца булган «менинг к,орним очликдан 
огрияпти», — деган муло^аза бир неча маънога эга. Биринчидан, 
цорин очликдан огриши мумкин, иккинчидан, цориннинг 
O F p n -
www.ziyouz.com kutubxonasi


ши х.акдда гапириш максадга мувофик; х.исобланмайди, бу х,акда 
гапириш уят ^исобланади. Куряпмизки, овк,ат ошкозонда хдзм 
булди ва ошк,озоннинг аъзолари о в кат \азм кдиишда фаол кат- 
нашди. Бу мисолда ушбу фактни ^ар хил таэушл килиш имкони- 
яти мантилий позитивизмнинг биносини кулатди. Бу вокеалар 
яна бир мух,им хдпатни ривожлантирди: х,еч кандай билимни 
факат тажриба оркали тугри ва нотугри эканлигини билиб булмай­
ди. Сузга факат эмпирик маънони бериш тугри эмаслиги аён 
булди. Верификация тамойил и инк,и розга учради.
НЕОПОЗИТИВИЗМ ЁКИ МАНТИКИЙ 
ПОЗИТИВИЗМ ФАЛСАФАСИ
XX асрнинг бошларида ва уртасида неопозитивизм фалсафа- 
си мантикий позитивизмга айланди. Бу оким позитивизмга хос 
булган барча билимларни факат тажрибадан келтириб чиказиш- 
га асосланди, тажриба билимнинг асосий манбаи х,исобланди.
Позитивизмнинг бу хусусияти Кантнинг тажрибавий билим­
ни юкори ба^олашидан келиб чикди ва Кант фалсафасига кис- 
ман таянди. Лекин хдр бир тарихий даврда позитивизм узига хос 
хусусиятларга эга булди. Силлогизмнинг катта асоси доим апри- 
ор, яъни тажрибага асосланмаган х,исобланар эди. Мантикий 
позитивизмнинг асосчиларидан бири Джон Стюар Милль ушбу 
асосни \ам тажрибадан келиб чикишини асослаб берди.
Иккинчи позитивизм булган махизм ёки эмпириокритицизм 
объектив борликни тажриба билан бир деб х,исоблади ва тажри­
бадан ташкарида булган объектив реалликни тан олмади. Фан­
нинг кашфиётлари махизм гояларининг чекланган эканлигини 
исботлади. XX асрдаги материянинг субатом даражасининг очи- 
лиши, электрон кашф этилиши, кейинчалик протон-нейтрон 
ва лептонларнинг очилиши билишнинг эмпирик хдпатини ин- 
соннинг факат ^ис-туйгуларига боглик эмаслигини исботлаб 
берди. Бу майда заррачалар инсон кузига куринмайди, уларнинг 
^аракатини факат экспериментлардан билса булади, холос. Фи­
зик асбоб-ускуналар кузга куринмас заррачалар х,ак,идаги ахбо- 
ротни бевосита бермайди. Улар махсус экспериментлар оркали 
бизнинг сезгиларимизга таъсир килмайдиган заррачаларнинг 
мавжуд эканлигини исботлайди.
Бу экспериментдаги асбоб-ускуналар махсус назарияларга ва 
илмий концепцияларга асосланган тарзда яратилган.
Шундай килиб, бу асбоб-ускуналар оркали экспериментал, 
эмпирик билим назарий билим билан чамбарчас боглик булади. 
Субатом даражаларини урганиш амалий ва назарий билимлар- 
нинг ажралмас яхлит билим эканлигини яна бир марта курса- 
тиб берди.
Эмпириокритицизмдан конвенционализмга аста-секин ута
www.ziyouz.com kutubxonasi


бопшанди. Анри Пуанкаренинг фалсафий концепциясидаги бу­
тун эътибор илмий тушунчалар, конунлар, ало^аларга каратил- 
ган эди. Унинг фикрича, фан тажрибадан кура купрок, 

Download 13,41 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   95   96   97   98   99   100   101   102   ...   134




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish