У з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о лий ва урта м а Х с у с т а ъ л и м ва зи рл и ги


«инцест» х,олатининг пайдо булишига сабаб булади



Download 13,41 Mb.
Pdf ko'rish
bet106/134
Sana24.02.2022
Hajmi13,41 Mb.
#201887
1   ...   102   103   104   105   106   107   108   109   ...   134
Bog'liq
33yangivaengyangidavrgarbyevrfalpdf

«инцест» х,олатининг пайдо булишига сабаб булади. 
Бу афсонани Фрейд бошкдча тал к, и н к.илади. Унинг фикрича, 
болалик пайтидан бошлаб, угил болани онасига, к,из болани 
отасига нисбатан 
,\ирсий 
туйгуси шаклланади. Фрейд яшаган 
даврга келиб антропология фани, хусусан, Морган, Чарлз Дарвин 
ва бошкд олимларнинг татк^ик.отлари ибтидоий кдбилалардаги 
жинсий алокдларни хдр тарафлама ургана бошлади. Маълум 
булишича, энг кддимги 
ypyF-кдбилаларида 
инцест \олати яъни 
ака ва сингил уртасвдаги жинсий алокдлар кенг таркдлган. 
Масалан, бунга уша даврнинг мифлари далолат беради. Кддимги 
юнон худоси Зевс синглиси Герага уйланган, Зевснинг болалари 
гузаллик худоси Афродита, опаси темирчилик худоси Гефест- 
нинг хотини булади ва \оказо. Бундай мисоллар бошкд халкдар 
мифларида куп учрайди.
Инцест х,олатлари кенг таркдлган кдбилалар вак,т утиши
www.ziyouz.com kutubxonasi


сайин жисмоний ва ру\ий касалликларга куп учрайдиган булиб 
колади. Бу кабилаларда касалманд авлоднинг купайиши, 
кдбилалар ичидаги жинсий алоцаларнинг такдиутанишига олиб 
келди ва бир к,абиланинг йигитлари, боища к.абиланинг к,изла- 
рига уйланиши одат тусига кирди. Бу инсоният тарихида биринчи 
так.икданиш, ёки сик^б чик,ариш эди. Бундай такик^ланиш 
Фрейднинг фикрича, неврозларга олиб келди. Масалан, 
к^абилалар уртасида урушлар авж олди. Матриархат даврида 
купинча жинсий алок,алар бетартиб булган. Бу даврда оила \али 
пайдо булмаган эди. Фарзандларнинг факдт онаси маълум булган. 
Она тарафдаги кариндош-уругчилик кучли ривожланган булиб, 
аксинча, ота тарафдаги к,ариндош-уругчилик деярли булмаган. 
Натижада тугилган фарзандлар отаси ким эканлигини билиш- 
маган. Матриархат даврида инцест х,олати, цисман булса \ам 
сакданиб крлган. Натижада жамият тарихида, иккинчи сик,иб 
чицариш патриархат пайдо булди. Бу ижтимоий тузимга моногам 
оила (бир эр, бир хотин) хосдир. Бундай оилаларда боланинг 
отаси ^ам, онаси ^ам маълум. Крн аралашиши жамият томони- 
дан кескин ман этилди. Шундай к,илиб, Зигмунд Фрейд жамият- 
нинг ривожланишида жинсий алокдлар ва уларнинг та^ик^ани- 
ши катта а\амиятга эга эканлигини курсатади.
Патриархат даврида моногам оилаларда куп хотинлик ва куп 
эрлик жамият конунлари томонидан ман этилган. Бу эса учинчи 
сик^б чи^азишга олиб келди, яъни гайрикрнуний жинсий ало- 
кдларнинг ривожига олиб келди. Бундай алок.алар, Фрейднинг 
фикрича, \озирги жамиятда \ам куп учрайди.
Фрейднинг фикрича, инсон табиатида икки куч эд'кмрондир. 
Биринчиси барча нарсаларни вайрон этиш танатос рух,и; ик- 
кинчиси эса, \аётга, хурсандчиликка интилиш кучидир. Биринчи 
куч инсон психикасида никрофилия жараёнига олиб келади. 
Никрофилларга садо-мазохизм \амда барча улик шаклларга к,изи- 
К.ИШ, улимни куйлаш, \аётга ва \аётий жуищинликка нафрат 
билан к,араш хосдир.
Иккинчи куч инсон психикасида купрок, ривожланган булса, 
уларни гимнафил, ^аётни севувчилар деб аташади. Уларга х,аётий 
жушк,инлик ва оптимизм хосдир. Соф хдлатда \аётда бу иккилик 
кам учрайди. Улар асосан аралашган х;олда жамиятда ^аёт 
кечиради. Бундай психик хусусиятлар ижтимоий жараёнларга 
катта таъсир курсатиши мумкин. Масалан, испан файласуфи 
Унамуно фашизмни никрофилия деб атаган. Фашистлар психо- 
логиясига инсон хдётига жирканч караш, садизм, кенг мик^ёсда- 
ги к,ирринлар, геноцид хосдир.
Психоанализ динни невроз сифатида талцин к,илади. Ана шу 
фикрларни Фрейднинг «Тотем ва Табу» номли асарида учрати- 
шимиз мумкин. Фрейд невроз касалларининг хатти-х.аракатлари 
билан диний маросимлардаги \аракатларнинг ухшашлилигини 
айтиб утади. У неврозни шахснинг диндорлиги, деб \исобласа,
www.ziyouz.com kutubxonasi


динни эса умумий невроз холати, деб хисоблайди. Диний 
маросимларга ва акдцаларга, Фрейд фикрича, жуда берилиб 
кетиш невроз холагидаги куркувни эслатади. Лекин курку
8
дин- 
да онгли равишда англанган ва бу худонинг к,ахри олдидаги 
куркувдир. Невроз х,олатидаги куркув эса онг остида булиб анг- 
ланмайди. Шу билан бирга, диний маросимдаги харакат билан 
невроз холатидаги харакатнинг ^шашлиги билан бирга фарки 
Хам бордир.
Фрейд диний афсоналардаги вокеаларни танкид килиб, 
уларни невроз холатидаги маниякал гояларга берилиб кетишга 
ухшатади. Бу асабий касаллар — маниякал холатлардан диний 
афсоналарга ишонишнинг катта фарк,и бор. Дин асрлар давоми- 
да инсонларни мушкул ахволларга тушиб колганларида юпатиб 
келган. Кейинчалик умидсизлик холатига тушмасликка ёрдам 
берган.
Инсоният дунёцараши ривожи даври уч боск,ичдан утади: 
анимистик, диний, илмий. Фрейднинг фикрича, дин абадий 
эмас. У кдчонлардир пайдо булган, келажакда аста-секин йук,о- 
либ кетади. Лекин Фрейднинг карашларида зиддият бор. У ани­
мизм, магия ва тотемизмни диний кдрашларга к,арши куяди. 
Вахоланки, бу к,арашларнинг узида гайритабиий кучларга ишонч 
ётади. Бу зиддиятнинг сабаби Фрейднинг диний к.арашларга 
нотугри изох беришида эди. Фрейд учун дин факат инсон к,иёфа- 
сига 5Ьаиаш худоларга ёки худога ишончдир. Аслида эса диний 
кдрашлар кандай к,иёфага эга булмасин, бу гайритабиий ило- 
Хий кучларга ишончдир.
Анимизмни Фрейд табиатдаги барча рухларга дуолар оркали 
таъсир этиш, деб хисоблайди ва улар дунёвий динлардан фарк 
Килади. Динга тотемизм анимизмга кура якинрок туради.
Кддимги жамиятда яшаган инсон хаёти огир шароитларда 
утган ва айник,са, табиий офатлар томонидан у катта талофатлар 
курган, улар олдида куркув холатида яшаган. Маданият олдида 
турган катта вазифалардан бири инсоннинг курку в холатидан 
чикиб кетишига ёрдамлашиш ва таскин бериш эди. Бу вазифани 
Хал этишда биринчи кладам анимистик дунёк,арашнинг шаклла- 
ниши булди.
Анимистик дунёкарашда инсон табиатдаги рухларга 
c h f h

ниб, уларга хар хил тортиктар, курбонликлар келтириб, уларни 
узларига мойил килиб олиб, хар хил хавф-хатардан холи була- 
дилар.
Рухлар табиатини тушунтирар экан, Фрейд уларни инсон 
ичидаги психик холатлар, хис-туйгуларнинг куриниши деб ай- 
тади. Инсоннинг салбий фикр ва кечинмалари ёмон, крра рухлар 
Киёфасида акс эттирилади. Бошка хис-туйгулар эса бошка барча 
рухлар шаклида куринади.
Анимизмни Фрейд нарцисизм холатига ухшатади. Бу холатда 
инсон «Нарцисс» афсонасидаги кахрамонга ухшаб, уз-узига маф-
www.ziyouz.com kutubxonasi


тун булади. Анимизм даврида афсунлар орцали инсонларни уз 
максадларига эриша олишига булган ишончни Фрейд невроз 
касалларининг уз фикрлар оламини реал эканлигига булган 
ишончи, деб ^исоблайди. Лекин Фрейд бу масалада ибтидоий 
давр одамларини афсунларга, магияга булган ишончи билан 
бирга, уларнинг амалий фаолиятларини инобатга олмайди. Иб­
тидоий инсон фак,ат афсунгарлик ор^али эмас, балки уз мохна­
та оркдли табиатга мослашиб, уни узгартириб, маданиятни 
барпо этади.
Дунёк,араш ривожидаги тотемизмни таэутил кдлар экан, 
Фрейд унга хос булган икки хусусиятни ажратди. Биринчиси — 
одр бир кдбиланинг бирон-бир х,айвонга сикиниши ва унинг 
рухдни к,абиланинг х,имоячиси деб \исоблаш; иккинчиси шу 
билан бир кдторда бу \айвонни улдириш ва истеъмол кдлиш 
ман этилган булишига карамай, вак,ти-вак,ти билан бу 
х,айвонларни улдириш, ейиш ва улардан кечирим сурашдир.
Тотемизмнинг келиб чициши, Фрейд фикрича, учта гипоте- 
зага асосланади. Биринчиси — бу ибтидоий кабила булиб яшаш, 
бу к,абила ок,сокрлининг купол, чексиз хукмига буйсуниш х.ак.ида- 
ги гипотезаси. Иккинчиси, Дарвин фикрини ривожлантирган 
Аткинсон гипотезаси буйича, о^сокрл хукмига к,арши чик^ан 
угиллар уз отасини улдиради ва еб куйишади. Учинчиси, 
Робертсон Смитнинг гепотезаси буйича галаба крзонган угиллар 
ОК.СОК.ОЛ отаси урнатган хукмронликдан воз кечишади, узаро 
сулд тузиб, к,абилада экзожамиятни урнатишади, яъни аёллар 
^укмронлигига утишади. Нуфузли олимларнинг бу гипотезалардан 
воз кечишига карамай, Фрейд уларга асосланди. Бу царашлар 
унинг инсон психикаси гояларини ривожлантиришига яхши 
хизмат кдлди.
Диннинг келиб чи^иши масаласи оркали Фрейд инсон пси­
хикаси назариясини ривожлантирди. Шу назариядан дин 
асосларини ахтарди. Уз отасини улдирган угиллар, бундай ах,вол 
уз бошларига тушишидан куркдб, узаро шартнома тузишади. 
Кдбиланинг «биринчи аёлига» хукмронлик тизимини тущази- 
шади. Угиллар уз к^абиласидаги цизларга уйланишни ман этиб, 
бошкд кдбиладаги к,изларга уйланиш царорини чицаришади. Улар 
уз кдбиласи учун топган, яъни ота рух,и урнини босувчи х^айвон 
рух,ини танлашди, шу рух,га сигинадиган булишди. Бу ерда Фрейд 
угил психологиясидаги зиддиятли х,ис-туйгуни курсатади. Бир 
томондан, угиллар к.аттик.кул отадан курк,ишади ва нафратла- 
нишади. Иккинчи томондан, угиллар кучли отадан фахрланиша- 
ди ва унга ухшашга интилишади. Кабила о^со^олини эъзозлаш 
динга асос булди. Ок,сок,ол урнини тотем эгаллади, кейинчалик 
тотем урнини худо эгаллаган. Куп йиллардан кейин оксокдлнинг 
айби ва золимлиги забила хотирасидан кутарилиб, улар кдлбида 
факдг содир булган жиноят айбдорлик \иссиёти сакманиб крлди. 
Кейинги авлодлар эса уз онгида сакданиб к,олган айбдорлик
www.ziyouz.com kutubxonasi


туйгусининг сабабини хдм билишмади. Кдбила окрокдлини эъзоз- 
лашнинг энг олий шакли иудаистик монотеизмда ривожланади. 
Мусо пайгамбар янги дин яратар экан, яхудийларга факдт 
утмиш хотирасини тиклади, \еч кдндай янги гояларни яратмади, 
дейди Фрейд.
Христиан динида эса ок,сокрлниш улдирилиши натижасида 
онгли \олда яшириниб ётган айбдорлик \иссиёти худо-угил 
томонидан узини курбонликка келтирганлиги натижасида олиб 
ташланади. Худо-отанинг нуфузи йук,олиб, унинг урнини худо- 
угилга сигиниш эгаллайди.
Фрейд динни инкор к,илишига кдрамай, узининг психоана­
лиз гояларини асослаш учун юзаки, исботланмаган гипотеза - 
лардан фойдаланади. Уларни хдм узининг «либидо» таълимоти 
оркдли та\лил кдлди.
3.Фрейд «Онгсизлик ру\ияти» номли асарида онглилик ва 
онгсизлик хдлатларини тах^лил к^илиб беради. Унинг фикрича, 
бу х,олатларни бир-биридан ажратиб булмайди, чунки онгсиз- 
ликнинг баъзи бир элементлари онгли хщатда учраб туради.
Рационализм таълимоти намояндалари онгни инъикос си­
фатида талк^н к,илсалар, Фрейд биринчилардан булиб, онгни 
психик жараён сифатида талк,ин кдлади. Олим онгни куйидаги 
даражаларга булади: Мен — бу бир психик тузилма сифатида, бу 
тузилма бутун психик жараёнларни бошкдриб назорат к^илиб 
туради; онглилик олди — бу тулик, онгсизлик эмас, яъни у 
ривожланиб онглиликка утиши мумкин; ва нихрят, онгсиз­
лик — бу суриб чикдрилган хдракатчан онгсизликдир. Онгсизлик 
уз- узидан онглиликка утмайди, у куйидаги даражалардан утади: 
«онглилик» (bw), «онголди» (vbw) ва «онгсизлик» (nbw)1.
Фрейд «Мен»ни шундай таърифлайди: «Мен... биз бирон бир 
шахснинг ру^ий жараёнлари тузилмасини тасаввур цилам из ва 
уни «Мен»ини белгилаймиз. Ана шу «Мен» онг билан боглик,- 
дир, у тайней оламга кдраб хдракатга интилиш х,иссини назорат 
к,илади»2. «Бу жоннинг шундай маркази-ки, хдр бир хусусий 
хдракатларни бошкдради, кечаси тушга айланади ва уни хдм 
назорат кдлади. Ана шу «Мен»га онгдан сик,иб чикдриш хдм 
боглик,»3.
З.Фрейднинг кузатишларича, беморларнинг онг остидаги 
«Мен»и онгидаги «Мен»га кдршилик курсатади. Касаллар ана 
шу объектга ёки хрдисага як,инлашишни истамайдилар, чунки 
уларнинг «Мен»и сик,иб чикдрилган эди. Лекин беморлар ана шу 
хох,ламаслик сабабини очиб беролмас эдилар. Беморлар кдрши- 
ликнинг узини англамас эдилар. Фрейд бундан шундай хулосага 
келади-ки, «Мен»нинг тузилмасида онгсизлик хусусиятлари мав- 
жудцир.

Download 13,41 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   102   103   104   105   106   107   108   109   ...   134




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish