U. X. Safarov, N. M. Karakulov

litosfera 
resurslari: 
foydali 
qazilmalar, yer va tuproq resurslari. 

---

47 

gidrosfera 
resurslari: 
muzliklar, 
quruqlik va Dunyo okeani suvlari, daryolar hamda to‘lqinlar 
qalqishining energetik quvvati. 

atmosfera resurslari: 
iqlimiy va 
rekreatsion, shamol energiyasi, Quyosh energiyasi. 

biosfera 
resurslari: 
biologik 
resurslar.
Shu bilan birga tabiiy resurslar zahiraviylik holatiga ko‘ra ham turli 
ko‘rinishlarda bo‘ladi: 
3-rasm. Tabiiy resurslarni zahiraviylik holatiga ko‘ra guruhlashtirish 
Tabiiy resurslar zahiraviylik holati haqida fikr yuritilganda shuni alohida 
ta’kidlab o‘tish kerakki, har qanday resurs turi ma’lum zahiraga ega (tugamaydigan 
turlarini hisobga olmaganda). Shuning uchun ulardan tejamkorlik va ehtiyotkorlik 
bilan foydalanish zarur. 
Mavzuni o‘rganib chiqish davomida tabiiy resurslarning har bir turiga 
batafsil to‘xtalib o‘tamiz. 
3.2. Jahonning metall mineral resurslari 
Tabiiy resurslar orasida mineral resurslar jahon davlatlari iqtisodiyoti 
rivojlanishida katta ahamiyatga egaligi bilan ajralib turadi. Ma’lumotlarga ko‘ra 
yiliga yer qa’ridan taxminan o‘nlab milliard tonna mineral xom ashyo va yoqilg‘i 
Tabiiy 
resurslar 
Tugallanadigan 
Tiklanmaydigan
mineral 
Tiklanadigan
yer, tuproq, 
quruqlik suv, 
biologik 
Tugallanmaydigan 
geotermal, Dunyo 
okeani suv resurslari, 
iqlimiy, kosmik 

---

48 
qazib olinadi. Jahonda barcha mineral resurslar mavjud bo‘lgan biron bir davlati 
mavjud emas. Mavjud davlatlarning 20-25 tasidagina biron mineral resurs turining 
umumjahon ulushi 5%dan oshadi. Xuddi shunday ulushda bir necha mineral resurs 
zahiralariga ega bo‘lgan o‘nta davlat mavjud. Ular orasida AQSh, Rossiya, Xitoy, 
Avstraliya, Kanada, JAR, Braziliya kabilar mineral resurs turlariga boyligi bilan 
ajralib turadi. 
Mineral resurslar ham o‘z navbatida metall va metallmaslik turlariga 
ajratiladi. Metall mineral resurslarning qora (temir, marganets, xrom, titan, 
vanadiy), rangli (mis, alyuminiy, qalayi, rux, volfram, molibden, qo‘rg‘oshin, 
kobalt, nikel), qimmatbaho (oltin, platina, kumush) va radioaktiv (radiy, uran, 
toriy) turlari mavjud.
Temir rudasining umumjahon zahirasi 100 mlrd. tonnadan oshadi. Sanoatda 
ruda tarkibida 16%dan 70%gacha bo‘lgan temir rudalari ishlatiladi. Temir rudasi 
qazib olish bo‘yicha jahonda Xitoy, Avstraliya, Braziliya, Hindiston davlatlari 
yetakchilik qiladi. Mintaqalarning temir rudasini qazib olishdagi ulushi esa 
quyidagicha (3-rasmga qaralsin).