U. V. G‘afurov, B. E. Mamarahimov, Q. B. Sharipov, F. O. Otaboyev

 
(A.Lerner ingliz iqtisodchisi, bu ko‘rsatkichni XX asrning 30-
yillarida taklif etgan)dan foydalaniladi: 
P - MC 
L =
. 
P 
P va MC o‘rtasidagi tafovut qanchalik kata bo‘lsa, monopol hukmronlikning 
darajasi ham shu qadar yukori bo‘ladi.
 
L miqdori 0 va 1 oralig‘ida bo‘ladi 
(0≤L≤1). P = MC bo‘lgan mukammal raqobat sharoitida Lerner indeksi 0 ga teng 
bo‘ladi. 
3. Monopoliyaga qarshi qonunchilikning vujudga kelishi va rivojlanishi
 
Monopoliya holati tarmoqdagi ishlab chiqarishning ahamiyatli qismini 
egallab olish (ishlab chiqarish va kapitalning konsentratsiyalashuvi va 
markazlashuvi), bozorlarni bo‘lib olish va narx darajasi to‘g‘risida yashirin va 
oshkora kelishuvlar, sun’iy taqchilliklarni vujudga keltirish va boshqa shart-
sharoitlar asosida vujudga kelishi mumkin. Shunga ko‘ra, bunday holatlarga qarshi 
kurashish uchun XIX asrning oxirlaridayoq AQSH va Evropaning rivojlangan 

---

129 
mamlakatlarida monopoliyaning salbiy kuchlariga ma’lum cheklovlar kiritishga 
harakat qilina boshlandi.
Nisbatan mukammal monopoliyaga qarshi qonunchilik sifatida AQSH 
qonunchiligini ko‘rsatish mumkin bo‘lib, u 3ta asosiy qonundan iborat: 
1. Sh
erman qonuni
(1890 y.). Bu qonun orqali savdoni yashirin 
monopollashtirish, u yoki bu tarmoqda yakka nazoratni qo‘lga kiritish, narx 
buyicha kelishuvlar taqiqlanadi. 
2. 
Kleyton qonuni
(1914 y.). Bu qonun sotish sohasidagi ma’lum 
cheklashlarni, narx bo‘yicha kamsitish, ma’lum ko‘rinishdagi birlashuvlar, o‘zaro 
bog‘liq direktoratlarni taqiqlaydi. 
3. 
Robinson-Petmen qonuni
(1936 y.). Savdo sohasidagi cheklovlarni, 
«narxlar qaychisi», narx bo‘yicha kamsitishlarni taqiqlaydi. 
1950 yilda Kleyton qonuniga