334
hatto C protseduralarida 386 protsessor uchun o‘rnatilgan assembler
kodi bo‘lgan), u tezda boshqa platformalarga ko‘chirildi va hozirda
UNIX kabi juda ko‘p mashinalarda ishlaydi. Linux tizimi va UNIX
o‘rtasidagi farqni alohida ta’kidlash kerak: u gcc kompilyatorining
ko‘plab maxsus xususiyatlaridan foydalanadi,
shuning uchun, uni
standart ANSI C kompilyatori bilan kompilyatsiya qilish uchun ko‘p
harakat talab etiladi. Linux tizimi va UNIX o‘rtasida bitta farq bor: u
gcc kompilyatorining ko‘plab maxsus xususiyatlaridan foydalanadi,
shuning uchun uni standart ANSI C kompilyatori bilan kompilyatsiya
qilish uchun ko‘p harakat talab etiladi. Linux tizimining navbatdagi
katta versiyasi 1994 yilda paydo bo‘lgan 1.0 versiyasi edi. U taxminan
165000 satr kodidan iborat bo‘lib, yangi fayl tizimini, xotira manzili
maydonida fayllarni ko‘rsatish, va BSD bilan mos keladigan tarmoq
dasturlari soketlari va TCP/IP larni o‘z ichiga olgan. Shuningdek, u
ko‘plab yangi qurilma drayverlarini o‘z ichiga olgan. Keyingi ikki yil
ichida kichik xatoliklar tuzatildi.
Bu vaqtga kelib, Linux operatsion
tizimi UNIX bilan to‘liq moslasha boshladi, shuning uchun unga
ko‘pgina UNIX dasturlari o‘tkazildi, bu esa uning foydaliligini
sezilarli darajada oshirdi. Bundan tashqari, Linux operatsion tizimi
uning kodi va kengaytmasi ustida ishlashni boshlagan ko‘plab
odamlarni jalb qildi (Torvaldsning umumiy rahbarligi ostida). Keyingi
yirik ishlanma - 2.0 versiyasi 1996 yilda chiqdi.
Ushbu versiya C
tilidagi taxminan 470000 satrlardan va 8000 qatorli assembler
kodlaridan iborat edi. Bu 64-razraydli arxitektura, simmetrik ko‘p
vazifali, yangi tarmoq protokollari va boshqa ko‘plab funksiyalarni
qo‘llab-quvvatlashni o‘z ichiga oldi. Ushbu versiyadan keyin, tez-tez
qo‘shimcha ishlanmalar chiqarildi. Linux yadrosining versiyasi to‘rtta
raqamdan iborat: A.B.C.D (masalan, 2.6.9.11). Birinchi raqam yadro
versiyasini ko‘rsatadi. Ikkinchi raqam asosiy versiyani ko‘rsatadi. 2.6
yadrosidan oldin, hatto versiya raqamlari
yadroning barqaror
versiyasini ko‘rsatgan, toqlari esa nobarqaror. 2.6 yadrosi versiyasidan
boshlab, bunday emas. Uchinchi raqam versiya raqamini ko‘rsatadi
(masalan,
yangi
drayverlarni
qo‘llab-quvvatlash
qo‘shilgan).
To‘rtinchi raqam xatolarni tuzatish yoki xavfsizlikni ko‘rsatadi.
2011yil iyul oyida Linus Torvalds Linux 3.0 ning chiqarilishini e’lon
qildi, ammo bu biron bir texnik yaxshilanish tufayli emas, balki yadro
rivojlanishining 20 yilligi sharafigadir. 2013yil holatiga ko‘ra Linux
yadrosida taxminan 16 million kod satrlari mavjud. Standart UNIX
335
dasturining asosiy dasturiy ta’minot qismi, X Windows va ko‘p sonli
tarmoq dasturlari Linux ga o‘tkazildi. Bundan tashqari, maxsus Linux
uchun ikkita raqobatdosh grafik foydalanuvchi interfeysi yozilgan:
GNOME va KDE. Umuman olganda, Linux tizimi UNIX ni
yoqtiruvchilar talab qilishi mumkin bo‘lgan barcha shov-shuvlarga
ega bo‘lgan to‘liq UNIX kloniga aylandi. Linux ning noodatiy
xususiyati bu uning biznes modeli: bu bepul dasturiy ta’minot. Uni
turli veb-saytlardan
yuklab olish mumkin, masalan,
www.kernel.org
.
Linux tizimi Free Software Foundation asoschisi Richard Stallman
tomonidan ishlab chiqilgan litsenziya bilan ta’minlangan. Linux tizimi
bepul bo‘lishiga qaramay, GPL (GNU Public License) deb nomlangan
ushbu litsenziya Windows operatsion tizimi uchun Microsoft
litsenziyasidan uzunroq va kod bilan nima qila olishingizni va qila
olmasligingizni ko‘rsatadi. Foydalanuvchilar bepul foydalanishlari,
nusxa ko‘chirishlari, o‘zgartirishlari va manba kodlari va ikkilik
fayllarni tarqatishlari mumkin. Asosiy cheklash - ikkilik kodni (Linux
yadrosi asosida yaratilgan) manba kodisiz alohida sotish yoki
tarqatish. Manba kodlari (matnlar) ikkilik fayllar bilan ta’minlanishi
yoki talabga binoan taqdim etilishi kerak.
Torvalds tizimning
yadrosini yetarlicha nazorat qilib turishiga qaramay, foydalanuvchi
darajasidagi ko‘plab dasturlar Linux ga dastlab MINIX, BSD va GNU
tarmog‘idan o‘tgan boshqa dasturchilar tomonidan yozilgan. Ammo,
Linux tizimi rivojlanib borgan sari, Linux hamjamiyatining kichkina
bir qismi boshlang‘ich kodni talab qilmoqchi (Linux tizimini qanday
o‘rnatishni va undan qanday foydalanishni tavsiflovchi yuzlab
kitoblar, va kodning o‘zi yoki qanday ishlashi
haqida munozarali bir
nechta kitoblar buning isbotidir). Bundan tashqari, ko‘plab Linux
foydalanuvchilari tizimni ko‘plab tijorat kompaniyalari tomonidan
tarqatiladigan CD-ROM-larning birini sotib olish orqali Internetdan
bepul yuklab olishni afzal ko‘rishmoqda. www.linux.org veb-saytida
Linux distributivlarini sotadigan 100 dan ortiq kompaniyalar ro‘yxati
keltirilgan.
Shunisi
qiziqki,
Linux
modasi
jadal
rivojlana
boshlaganida, kutilmaganda u AT&T tomonidan qo‘llab-quvvatlandi.
1992yilda Berkli Universiteti mablag‘ni yo‘qotib, BSD UNIX-ni 4.4
BSD ning so‘nggi versiyasini (keyinchalik FreeBSD uchun asos
bo‘lgan) ishlab chiqarishni to‘xtatishga qaror qildi.
