U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

Secure Shell (SSH)
- bu uzoq masofadagi kompyuterlarga kirish 
uchun foydalaniladigan Telnet protokoliga shifrlangan alternativa. 
SSH Linux/UNIXga asoslangan buyruq interfeysi va masofadan turib 
kompyuterga xavfsiz kirish uchun protokol. SSH aslida uchta 
yordamchi dasturlarning to‘plami bo‘lib, slogin, ssh va scp 
himoyalanmagan UNIX utilitalarini versiyalarini himoyalash uchun 
qo‘llaniladi. Ular quyidagi maqsadlarda qo‘llaniladi: 

slogin – masofadagi kompyuterga kirish; 

scp – masofadagi kompyuterlar o‘rtasida fayllarni nusxalash; 

ssh – masofadagi host kompyuterga kirmagan holda 
buyruqlarni bajarish; 
Ulanishning mijoz va server qismlari raqamli sertifikat 
yordamida autentifikatsiya qilingan va mahfiy so‘z (parol)lar shifrlash 
bilan himoyalangan. SSH-ni hatto tarmoqning xavfsiz zaxira nusxasini 

---

328 
yaratish vositasi sifatida ishlatish mumkin. SSH ning birinchi 
versiyasi 1995-yilda Xelsinki Texnologiyalar Universitetining 
tadqiqotchisi tomonidan universitet parolni o‘g‘irlash xurujining 
qurboni bo‘lganidan keyin chiqilgan. 
Hypertext Transport Protocol Secure (HTTPS)
. TLS va SSL-
ning keng tarqalgan foydalanish maqsadlaridan biri bu brauzer va veb-
server o‘rtasida Hypertext Transport Protocol (HTTP) aloqasini 
ta’minlashdir. Ushbu himoyalangan versiya aslida "oddiy" HTTP 
bo‘lib, u SSL yoki TLS orqali yuborilgan va Hypertext Transport 
Protocol Secure (HTTPS) deb nomlanadi. HTTPS HTTP 80 portining 
o‘rniga 443 portidan foydalanadi. Foydalanuvchilar URL manzillarini 
http:// o‘rniga https:// bilan kiritishlari kerak. HTTP uchun boshqa 
kriptografik transport protokoli Secure Hypertext Transport Protocol 
(SHTTP) edi. Biroq, bu HTTPS kabi xavfsiz emas edi va hozir 
eskirgan deb hisoblanadi.