U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

Marshrutlash strategiyalari 
Marshrutizator - bu, asosan, dasturiy ta’minot asosida 
ishlaydigan, har xil protokoli manzili bo‘lgan ikki xil mahalliy tarmoq 
yoki ikkita tarmoq segmentlari o‘rtasida trafikni marshrutlovchi ichki 
tarmoq qurilmasi. Yo‘naltirish ma’lumotni tarmoqdagi bir nuqtadan 
boshqasiga olish imkonini beradi. Buning uchun har bir yo‘nalishni 
aniq belgilash kerak. Ma’lumotlar tarmoqqa chiqarilganidan so‘ng, 
marshrutizator tarmoqdagi to‘g‘ri (mos) tugun uni qabul qilishiga 
ishonch 
hosil 
qiladi. 
Tarmoq 
dizayni 
o‘zgarganda 
marshrutizatorlarning roli o‘zgaradi. Marshrutizatorlar saytlarni bir-
biriga va Internetga ulash uchun keng qo‘llaniladi. Ular turli 
funktsiyalarda, shu jumladan oldindan belgilangan joylarda hosil 
bo‘ladigan ma’lumotni himoyalash, bir nuqtadan boshqasiga eng 
tezkor marshrutni tanlash va qo‘shimcha tarmoq ulanishlarini 
ta’minlash uchun ishlatilishi mumkin, shunda bir hududdagi tarmoq 
muammosi boshqa tarmoqdagi ishni yomonlashtirmaydi. 
Marshrutlash protokollarida manzillash, manzilni aniqlash, xabar 
formati va xatolar to‘g‘risida xabarlar bo‘lishi kerak. Marshrutlash 
protokollarning aksariyati har bir tugunni aniqlash uchun tarmoq va 
tugun raqamidan foydalanadigan manzil formatiga asoslangan. 
Tarmoq yoqilganda, har bir protokol jadvalga to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
ulangan tarmoqlarning manzillarini yozib oladi. Marshrutlash 
protokollari marshrutizatorlarning o‘zaro ta’sirini ta’minlashga imkon 
berganligi sababli, har bir protokol o‘z xizmatlarini amalga oshirishi 
natijasida olingan tarmoq manzillarini almashish osonlashadi. 
Belgilangan vaqt oralig‘ida tarmoq ichidagi har bir protokol o‘zining 

---

276 
barcha marshrutlash jadvalining nusxasini uzatadi. Oxir-oqibat, barcha 
marshrutizatorlar har xil maqsadli tarmoqlarga qanday yetib borishni 
bilishadi. 
Garchi 
manzillar 
marshrutizatorlarga 
ma’lumotni 
bitta 
tarmoqdan boshqasiga yuborish imkonini beradigan bo‘lsa-da, lekin 
ularni bitta tarmoqdagi bir nuqtadan ikkinchi nuqtaga olish uchun 
foydalanib bo‘lmaydi. Buni marshrutlash orqali amalga oshirish 
kerak, bu marshrutizatorga apparat manzili bo‘yicha asl manzilni 
xaritaga tushirish va xaritani kelajakda uzatish uchun foydalaniladigan 
jadvalda saqlashga imkon beradi. 
Turli xil xabar formatlari marshrutlash protokollari bilan 
belgilanadi. Ushbu xabarlar protokolga tarmoqdagi yangi tugunlarni 
topish, ularning ishlayotganligini aniqlash, xato holatlari to‘g‘risida 
xabar berish, marshrutlash ma’lumotlarini almashish, ulanishlarni 
o‘rnatish va ma’lumotlarni uzatish kabi funksiyalarini bajarish uchun 
ishlatiladi. 
Ma’lumot uzatish har doim ham oson amalga oshirilmaydi. 
Masalan, tugun yoki tarmoq ishlamay qolganligi sababli manzilga 
yetib borolmaslik kabi xatolarga olib keladigan sharoitlar yuzaga 
kelishi mumkin. Bu kabi holatlarda, marshrutizator va marshrutlash 
protokollari xatoning holati to‘g‘risida xabar berishadi, garchi ular 
xatoni tuzatishga urinmasa ham xatolarni tuzatish tarmoq 
arxitekturasining boshqa darajalaridagi protokollarga qoldiriladi. 
Internetda eng ko‘p ishlatiladigan marshrutlash protokollaridan 
ikkitasi – a) marshrutlash ma’lumotlari protokoli va b) dastlab qisqa 
yo‘lni ochishdir. 
Marshrutlash ma’lumotlari protokoli. Marshrutlash ma’lumotlari 
protokolida (Routing information protocol - RIP) ma’lumotni bir 
tarmoqdan boshqasiga uzatish yo‘lini tanlash, manba va qabul 
qiluvchi manzil o‘rtasidagi oraliq tugunlar soniga asoslanadi. Eng kam 
tugunlardan o‘tuvchi yo‘l har doim tanlanadi. Ushbu masofaviy vektor 
algoritmini bajarish juda oson, ammo bugungi tarmoq sharoitida u eng 
yaxshi bo‘lmasligi mumkin, chunki u boshqa muhim omillarni, 
masalan, tarmoqning kengligi, ma’lumot ustuvorligi yoki tarmoq 
turini hisobga olmaydi. Ya’ni, u tezroq yoki ishonchli yo‘llarni 
tanlashga to‘sqinlik qilishi mumkin, chunki bu yo‘llarda ko‘proq 
tugunlar mavjud.

---

277 
Marshrutlash ma’lumotlari protokolining yana bir cheklanishi 
marshrutlash jadvallariga bog‘liq. O‘zgarishlar bo‘ladimi yoki yo‘qmi, 
jadval to‘liq yangilanadi va har 30 sekundda qayta chiqariladi; bu 
tarmoq ichidagi trafikni oshiradi va xabarlarni etkazib berishga salbiy 
ta’sir qiladi. Bundan tashqari, jadvallar bitta marshrutizatordan 
boshqasiga tarqaladi. Shunday qilib, 15 ta tugun bilan ishlaydigan 
ichki tarmoq holatida, o‘zgarish boshqa tomonga ma’lum bo‘lishi 
uchun 7 daqiqadan ko‘proq vaqt ketadi. Barcha marshrutizatorlar 
ichki tarmoq haqida bir xil ma’lumotga ega bo‘lmagani uchun, biron 
bir xatolik barcha xabarlar trafigi uchun beqaror muhitni yaratishi 
mumkin. 
Dastlab qisqa yo‘lni ochish (Open Shortest Path First - OSPF), 
uzatish yo‘lini tanlash tarmoqning holati aniqlanganidan keyingina 
amalga oshiriladi, shunda oraliq tugun ishlamay qolsa, uning xizmati 
qayta tiklanmaguncha darhol foydalanishdan chiqariladi. Yo‘nalishni 
yangilash to‘g‘risidagi xabarlar faqat marshrutlash muhitida 
o‘zgarishlar yuz berganda yuboriladi, shu bilan ichki tarmoq ichidagi 
xabarlar soni kamayadi va marshrutlash jadvalini to‘liq yubormasdan 
xabarlar hajmi kamayadi. Shu bilan birga, Dastlab qisqa yo‘lni ochish 
Marshrutlash ma’lumotlari protokoliga qaraganda ko‘proq ma’lumotni 
kuzatib borishi sababli xotira sarfi oshadi. Bundan tashqari, o‘tkazish 
qobiliyatini tejash eng qisqa yo‘lni hisoblash uchun talab qilinadigan 
yuqori protsessor ishlatilishi bilan qoplanadi. Bunda bosqichma-
bosqich davom ettirish va yo‘l uzunligini orttirish orqali berilgan 
manbadan boshqa yo‘nalishlarga eng qisqa yo‘llarni topish mumkin. 
Marshrutizator topologik ma’lumotlar bazasini yaratib, ichki 
tarmoqdagi har bir manzilga yetib borish uchun barcha turli yo‘llarni 
hisoblab chiqadi. Ushbu ma’lumotlar tuzilishi Dastlab qisqa yo‘lni 
ochish usuli tomonidan qo‘llab-quvvatlanadi va ixtiyoriy xatolik 
tufayli to‘xtalishlar yuzaga kelganida yangilanadi. Shuning uchun, 
marshrutizator shunchaki yo‘lning mavjudligini aniqlash uchun o‘z 
topologik ma’lumotlar bazasini tekshiradi va muvaffaqiyatsiz 
ulanishni atrofida eng qisqa yo‘l daraxtini yaratadi.