U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

Imkoniylikni buzish. 
Ushbu qoidabuzarlik ma’lumotlarni 
ruxsatsiz yo‘q qilishni o‘z ichiga oladi. Veb saytni buzilishi bu turdagi 
xavfsizlik buzilishining keng tarqalgan namunasidir.
Xizmatni o‘g‘irlash. 
Ushbu qoidabuzarlik resurslardan ruxsatsiz 
foydalanish bilan bog‘liq. Masalan, buzg‘unchi (yoki kirish dasturi) 
fayl serveri vazifasini bajaradigan tizimga demonni o‘rnatishi 
mumkin.
Xizmatni rad etish.
Ushbu buzilish tizimdan qonuniy 
foydalanishning oldini olish uchun mo‘ljallangan. Xizmatni rad etish 
(DOS – Denial of service) hujumlari ba’zida tasodifiy bo‘ladi. 
Buzg‘unchilar xavfsizlikni buzishda bir nechta standart usullardan 
foydalanadilar.
Tizimni himoya qilish uchun to‘rt darajadagi xavfsizlik choralari 
ko‘rilishi kerak: 

---

298 

Fizik.
Kompyuter tizimlarini o‘z ichiga olgan sayt yoki 
saytlar zararli yoki yashirin buzg‘unchilardan fizik himoyalangan 
bo‘lishi kerak. Mashina xonalari ham, mashinalarga kirish huquqiga 
ega terminallar yoki ishchi stansiyalar ham xavfsiz bo‘lishi kerak.

Inson.
Avtorizatsiya ehtiyotkorlik bilan bajarilishi kerak, 
tizimga faqat tegishli foydalanuvchilar kira olishini ta’minlash. 
Shunga qaramay, hatto vakolatli foydalanuvchilar ham boshqalarga 
ularning tizimga kirish huquqlaridan foydalanishga ruhsat berish 
uchun (masalan, pora evaziga) "taklif qilinishi" mumkin.

Operatsion 
tizim. 
Tizim 
tasodifiy 
yoki 
qasddan 
buzilishlardan o‘zini himoya qilishi kerak. Masalan, stekni to‘lib 
qolishi ruhsatsiz jarayonni boshlashga imkon berishi mumkin.

Tarmoq.
Zamonaviy tizimlardagi kompyuter ma’lumotlari-
ning aksariyati xususiy ijaraga berilgan liniyalar, Internet kabi ulanish 
liniyalari, simsiz ulanishlar yoki kommutatsiya liniyalari orqali 
uzatiladi. Tarmoqda uzatilayotgan ma’lumotlarni tutib olish 
kompyuterga kirish kabi zararli bo‘lishi mumkin.
Xavfsiz axborot tizimi - bu 
1.
Ruhsat etilmagan kirishlardan ma’lumotlarni himoyalovchi,
2.
Foydalanuvchiga doimo ma’lumotlarni taqdim etishga tayyor 
turuvchi,
3.
Shuningdek, ma’lumotlarni ishonchli saqlash va ularni 
o‘zgarmasligini kafolatlovchi tizimdir.
Xavfsiz tizim maxfiylik, yaxlitlik va imkoniylikbilan aniqlanadi.