U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

Blok hajmiga bog‘liq bo‘lmagan apparat ta’minoti 
Turli xil disklarda turli hajmli sektorlar bo‘lishi mumkin. 
Qurilmadan mustaqil dasturiy ta’minot yuqori pog‘onadan bu faktlarni 
yashirishi kerak va yagona ko‘rinishli hajmli blok sifatida taqdim 
etishi kerak, masalan, bitta mantiqiy asosda bir nechta fizik 
segmentlarni birlashtirilishi. Shu sababli nisbatan yuqori pog‘ona fizik 
sektor hajmiga bog‘liq bo‘lmagan bitta mantiqiy blok hajmida faqat 
mavhum qurilmaga ega bo‘ladi.

---

169 
Ayrim belgili qurilmalar o‘zining baytli ma’lumotlarini taqdim 
etadilar (masalan, modemlar), unda boshqalar uni kattaroq miqdorda 
ajratadilar (tarmoq interfeyslari). Bular shuningdek yashirilishi bilan 
farq qilishi mumkin.
Foydalanuvchi muhitida kiritish/chiqarish dasturiy ta’minoti 
Kiritish/chiqarish qurilmasini katta bir qismi operatsion tizimga 
tegishli bo‘lsa uning oz qismi kutubxona, foydalanuvchi dasturlarini 
komponovkalash yoki hatto yadroda ishlaydigan butun bir dasturni o‘z 
ichiga oladi. Chaqiriq tizimlari kiritish/chiqarish chaqiriq tizimlarini 
o‘z ichiga oladi. Odatda kutubxona protseduralaridan iborat bo‘ladi.
Masalan: count = write (fd
f
buffer, nbytes); 
Agar C – dastur bunday chaqiriqni o‘z ichiga olsa, kutubxona 
write protsedurasi dasturlar bilan butun bir ko‘rinishga keltiriladi, 
bunday ko‘rinishda dastur bajarilish vaqtida xotiraga yuklanadigan 
ikkilik kodni ko‘rsatadi. Bunday kutubxonali protseduralar to‘plami 
shubhasiz kiritish/chiqarish qurilmasini qismi bo‘ladi. Kutubxona 
protseduralari kamdan kam holatlarda kiritish/chiqarish operatsiyalari 
shaklida bajariladi. Masalan, print f C-protsedurasi matn qatori 
kirishida qabul qilinadi va bir nechta qo‘llash imkoniyati bo‘lgan 
undan ASCII-qatorlarini yaratadi, shundan so‘ng bevosita chiqarish 
uchun write chaqiriq tizimini ishlatadi. Ba’zi foydalanuvchi muhiti 
kiritish/chiqarish dasturiy ta’minoti kutubxonali protseduradan iborat 
bo‘ladi. Boshqa bir muhim toifa – bu spuling tizimi. 
Spuling
(buferlash) o‘zida ko‘p topshiriqli tizimlarda ajratilgan qurilmalar 
bilan ishlash yo‘llarini taqdim etadi. Spulingdan foydalanadigan 
qurilmaning o‘ziga xosligi printer bo‘ladi. Printerda har bir 
foydalanuvchiga maxsus belgili fayl ochishga ruhsat beradi. Biroq 
jarayon uni ochishda joriy bir necha soatda printerga murojaat 
etmaydi bu vaqtda hech bir jarayon hech narsani chop eta olmaydi. Bu 
bilan birga 
domen
deb ataladigan maxsus jarayon va 
spuling katalogi 
deb ataladigan maxsus katalogni yaratadi. Faylni chop etish uchun 
dastlab jarayon spuling katalogida joylashgan, chop etish uchun 
mo‘ljallangan maxsus faylni yaratadi. Bu faylni maxsus fayl printeriga 
foydalanishga ruhsat berilgan yagona jarayonni domen chop etadi. 
Bunday ko‘rinishda, muammo qandaydir jarayon printerni uzoq vaqt 
davomida 
egallab 
tursa 
foydalanuvchining 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
kirishidan maxsus fayllarni himoyalashni hal qilish bo‘ladi. Spuling 

---

170 
faqat printer uchun foydalanilmaydi. Masalan, domen tarkibiga 
kiradigan elektron pochta dasturiy ta’minotida. Jo‘natilishi kerak 
bo‘lgan xat spuling katoligada joylashadi. So‘ng domen elektron 
pochtani ochib ko‘radi, uni qayerga jo‘natish kerakligini aniqlaydi va 
jo‘natadi. 
Vaqtning 
istalgan 
momentida 
kirishga 
ruhsat 
olinmaganlikni olish ehtimolligi mavjud bo‘ladi, bu holatda domen 
spuling katalogida xatni qoldiradi va keyinroq takroran uzatishga 
harakat qilish to‘g‘risida axborotni qayd etib qo‘yadi. Demon 
shuningdek, kechikish to‘g‘risidagi xabarni jo‘natishi mumkin, agar 
xat joriy bir necha soatda yoki kunda jo‘natilmasa – xatni jo‘natish 
imkoniyati yo‘qligi to‘g‘risida axborotni jo‘natadi.
Masalan, foydalanuvchi dasturi operatsion tizimda ishga 
tushirilgan chaqiriqlarni qayta ishlash uchun fayldagi blokni o‘qishga 
harakat qiladi. Qurilmadan mustaqil dasturiy ta’minot bu blokni 
keshdan qidiradi. Agar talab qilinayotgan blok bo‘lsa, u apparaturaga 
murojaat qilish va diskdan bu blokni qabul qilish uchun qurilma 
drayverini 
chaqiradi. 
Jarayon 
diskni 
o‘qish operatsiyalari 
yakunlangunga qadar bloklanadi.
Disk operatsiyani yakunlaganda, apparat uziladi. To‘xtalishlarni 
qayta ishlash nima sodir bo‘lganligini aniqlash uchun ishga tushadi, 
unda qaysi mexanizm e’tibor talab etilayotganligi aniqlaniladi. So‘ng 
u mexanizm holati to‘g‘risida axborotni oladi va kiritish/chiqarish 
so‘rovini qayta ishlashni yakunlash uchun “vaqtinchalik to‘xtab 
turgan” jarayonni faollashtiradi, va foydalanuvchi rejimi ishlashni 
davom ettirishga topshiriladi.