U. I. Inoyatov

ASOSIY VOSITALARNI HISOBDAN CHIQARISHNING HISOBI

Asosiy vositalarning hisobdan chiqarilishi quyidagi hollarda yuz beradi:

1. 
   Boshqa davlat korxonalariga yuqori tashkilot ruxsati bilan qayta taqsimlash tarzida naqd pulsiz berilishi.
   
2. 
   Boshqa korxona va tashkilotlarga sotilishi.
   
3. 
   To‘la eskirishi, tabiiy ofat natijasida va boshqa sabablarga ko‘ra hisobdan chiqarilishi.
   

Asosiy vositalarning hisobdan chiqarilishi OS-1, OS-3 va OS-4 shakllardagi qabul qilish topshirish aktlari bilan rasmiylashtiriladi.
Asosiy vositalarning sintetik hisobi 13-jurnal orderda yuritiladi. Unga 0100-«Asosiy vositalar», 0200-«Asosiy vositalarning eskirishi», 8500-
«Ustav kapitali» schyotlarining krediti bo‘yicha yozuvlar qayd qilinadi.
Asosiy vositalarni (bino) tugatish operatsiyalari hisobda quyidagicha aks ettiriladi:
D 0120 K D 9210 K D 0220 K

Asosiy vositalar bepul topshirilganda korxonalar ularni o‘zining hisobida quyidagicha aks ettiradi.
D 0120 K D 9210 K D 0220 K

Balans qiymati

Eskirish summasiga


Debetli qoldiq asosiy vositalarning qoldiq qiymatida ko‘rsatiladi va ustav kapitalining kamayishiga yoziladi.
D 9220 K D 9430 K


Qoldiq qiymati
 

5. ASOSIY VOSITALAR ESKIRISHINING HISOBGA OLINISHI

Asosiy vositalar ishlab chiqarish jarayonida va tabiat kuchlari ta’sirida asta-sekin eskirib boradi. O‘zining qiymatini ishlab chiqa- rilayotgan mahsulot yoki bajarilayotgan ish qiymatiga sekin-asta o‘tkazadi. Ular ikki xil – jismoniy va ma’naviy eskiradi.

Obyektlarning foydalanish jarayonidagi eskirishi jismoniy eskirish
deyiladi.
Yuqori mehnat unumdorligini ta’minlaydigan, tuzilishi jihatidan avval foydalanishda bo‘lgan eski obyektlar ularni jismoniy jihatdan to‘la eskirgunga qadar ishlab chiqarishdan siqib chiqaradi. Bu ma’naviy eskirish deyiladi.
Asosiy mahsulotlarning mahsulot qiymatiga o‘tkazilgan qismi ularni qayta tiklash manbayi hisoblanadi.
Mahsulot yoki bajarilgan ish tannarxiga o‘tkazib beriladigan asosiy vositalar eskirgan qismiining qiymati amortizatsiya ajratmalari deyiladi. Amortizatsiya summasi obyektning dastlabki qiymatini qayta tiklash va kapital ta’mir bilan bog‘liq xarajatlarni qoplashi lozim. Amortizatsiya summasi avval belgilangan me’yor asosida aniqlanadi.
Uy-joy, bino bo‘yicha amortizatsiya summasi faqat kapital ta’mir xarajatlarini qoplash uchun ajratiladi. Yangi binolarni qurish bilan bog‘liq sarflar esa kapital qo‘yilmalar hisobidan amalga oshiriladi.
O‘zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksining 23-moddasiga binoan asosiy vositalarning amortizatsiya normalari quyidagicha belgilangan: