Ty konsentratsiyalari bir XIL nl2

5.11.2. Quyosh va yulduzlarda yuz beradigan termoyadroviy
reaksiyalar
Q uyosh n u rlan ish in i sp ek tral tah lil q ilish shuni k o ‘rsa ta d ik i, 
Quyosh xrom osferasi asosan vodorod va geliydan tashkil topgan. 
Quyosh m oddasining zichligi taxm inan 100 g/sm 3 bo‘lib, quyoshdagi 
zarralar 
orasidagi m asofa atom o ‘lcham laridan kichik ekanligini 
k o ‘rsatad'i.
Demak, Quyosh va yulduzlarda m odda toMa ionlashgan holatda 
b o ‘ladi, bunda elektron va yadrolardan tashkil topgan gaz, y a ’ni 
plazm a katta gravitatsiya kuchi hisobiga ularning harorati bir necha 
m illion gradusga qizigan bo‘ladi. Quyosh xrom osferasida vodorod 
va geliyning k o 6p m iqdorda uchrashi, yulduzlardagi vodorodning bir 
qismi geliyga aylanib turadi degan fikrga olib keladi.
Termoyadro sintezining asosiy natijasi to ‘rtta protonning geliy 
yadrosiga aylanishidir. Bu ikki usul uglerod-azot va vodorod-vodorod 
sikllari bilan ro cy beradi.
Vodorod sikli uch reaksiya orqali o'tadi.
198

---

5.6-jadval
Reaksiya
Sikldagi 
|
reaksiyalar |
soni
Ajralgan
energiya,
& MeV
 
j
E™,MeV
neytrino
energiyasi
Reaksiya
o'tish vaqti,
T
'lH+]H-^2
lH + e*+vt
2
2
0,4
1,4-10ю у
[ H + lH ^ H e + r
2
2
----
5,7 s
lHe+\He^\He+2\H
1
12,85
----
lOyil
Jami
4!H->tffe+b*+2y+2/
5
24,67
01,4
1,4-IQ10 y-
Birinchi bosqichda proton-proton bilan qo‘shiiib deytron hosil boMadi, 
hosil b o ig an deytron bir vodorod yadrosi bilan tezda qo‘shilib geliy-3 
izotopini hosil qiladi. Yetarli darajada geliy-3 izotop ini ikkita geliy-3
qo‘shilishi natijasida 
*He
va ikkita proton hosil boMishi bilan sikl tugaydi.
V odorod s ik li n isb a ta n k ic h ik h a ro ra tla rd a (—10 m ln g ra d u s) 
boMib,o‘tadi. Shuning uchun u asosan yulduzlarda hosil boMishi va 
rivojlanishining dastlabki bosqichida energiya m anbayi rolini bajaradi. 
Yulduzlarda yetarli m iqdorda geliy hosil boMgan yuqoriroq haroratlarda 
yangi nuklonlarning q o ‘shiIishi natijasida ogMrroq elementlar hosil boMa 
boshlaydi.
Masalan, —100-106 gradus haroratda uch geliy yadrosi qo‘shilib uglerod
- 12 hosil qilishi m um kin. Bundan tashqari uglerod-12 oraliq *2?ening
hosil boMishi bilan ham roxy berishi mumkin. Yulduzlarda uglerod mavjud 
bo‘Isa, Г > 15-106 graduslarda oltita reaksiyadan iborat uglerod azot sikli 
borishi m umkin (5.7-jadval).

---

5.7-jadval
Reaksiya
Q, MeV
E ™ \M eV
г