Tuzuvchilar: Usmonov J. T

 
1.3. NoSQL (norelyatsion) ma’lumotlar bazasini boshqarish va 
MongoDB haqida 
Odamlar "NoSQL ma'lumotlar bazasi" atamasidan foydalanganda, ular 
odatda har qanday aloqasiz ma'lumotlar bazasiga murojaat qilishni tushunadilar. 
Ba'zilar uchun "NoSQL" atamasi "SQL bo‘lmagan" degan ma'noni anglatadi, 
boshqalari uchun esa "nafaqat SQL" degan ma'noni anglatadi. Qanday bo‘lmasin, 
ko‘pchilik NoSQL ma'lumotlar bazalari ma'lumotlarning relyatsion jadvallardan 
boshqa formatda saqlanadigan ma'lumotlar bazalari ekanligiga qo‘shiladilar. 
Keng tarqalgan noto‘g‘ri tushuncha shundaki, NoSQL ma'lumotlar bazalari 
yoki aloqasiz ma'lumotlar bazalari munosabatlar ma'lumotlarini yaxshi 
saqlamaydilar. 
NoSQL 
ma'lumotlar 
bazalari 
munosabatlar 
to‘g‘risidagi 
ma'lumotlarni saqlashi mumkin - ular faqatgina ma'lumotlar bazalaridan boshqacha 
tarzda saqlanadi. Aslida, SQL ma'lumotlar bazalari bilan taqqoslaganda, ko‘pchilik 
NoSQL ma'lumotlar bazalarida modellashtirish munosabatlari ma'lumotlarini SQL 
ma'lumotlar bazalariga qaraganda osonroq deb bilishadi, chunki tegishli 
ma'lumotlarni jadvallar o‘rtasida bo‘lish shart emas. 
Ma'lumotlarning NoSQL modellari ma'lumotlar tuzilmasi ichida tegishli 
ma'lumotlarni joylashtirishga imkon beradi. 
NoSQL ma'lumotlar bazalari 2000 yil oxirida paydo bo‘ldi, chunki saqlash 
narxi keskin pasayib ketdi. Ma'lumotlarning takrorlanishini kamaytirish uchun 
murakkab, boshqarilishi qiyin bo‘lgan ma'lumotlar modelini yaratish zarur bo‘lgan 
vaqtlar o‘tib ketdi. Dasturchilar (saqlash o‘rniga) dasturiy ta'minotni ishlab 
chiqishning asosiy xarajatlariga aylanmoqda, shuning uchun ishlab chiqaruvchilar 
tomonidan NoSQL ma'lumotlar bazalari samaradorlik uchun optimallashtirilgan. 

---

42 
Hozirgi kundagi eng mashhur NoSQL ma’lumotlar bazasi bu 
MongoDB
hisonlanadi. MongoDB - xujjatlarga asoslangan platformalararo ma'lumotlar bazasi 
dasturi. Ma'lumotlar bazasi NoSQL dasturi sifatida tasniflangan MongoDB JSON-
ga o‘xshash hujjatlarni ixtiyoriy sxemalar bilan ishlatadi. MongoDB MongoDB 
Inc. tomonidan ishlab chiqilgan va Server Side Public License (SSPL) ostida 
litsenziyalangan. 
MongoDB tranzaksiya do‘konlari uchun juda yaxshi, bu tizimdan tezkorlik 
talab etilganda yoki kelajakda o‘zgarishlar ko‘p bo‘lsa foydalanish maqsadga 
muvofiq. MongoDB ma'lumotlar tarkibi vaqt o‘tishi bilan rivojlanib borishi bilan 
juda yaxshi, chunki uning sxemasiz operatsiyalari ma'lumotlarni tezda yangilashga 
imkon beradi. 
MongoDB-ni o‘rnatish va sozlash juda oson. MongoDB-ning asosiy 
xususiyati shundaki, u sxemasiz ma'lumotlar bazasi. Endi sxema migratsiyasi yo‘q. 
MongoDB sxemasiz bo‘lgani uchun sizning kodingiz sizning sxemangizni 
belgilaydi. Ma'lumotlarning hujjatlarga asoslangan modelini yaratish qobiliyati 
MongoDB-ning eng jozibali afzalliklaridan biridir. Ma'lumotlarni BSON (Binary 
JSON), ruby hashes va hk shaklida saqlash usuli massivlarni va boshqa hujjatlarni 
saqlash qobiliyatiga ega bo‘lgan holda ma'lumotlarni juda boy saqlashga yordam 
beradi. MongoDB tomonidan qo‘llab-quvvatlanadigan hujjat so‘rovi tili dinamik 

---

43 
so‘rovlarni 
qo‘llab-quvvatlashda 
muhim 
rol 
o‘ynaydi.
MongoDB-dagi 
ma'lumotlarning tuzilishi (BSON formati - kalit qiymat juftligi) usuli tufayli 
kompleks joinlar talab qilinmaydi.