Тузувчи : Файзуллаева Н

xarajatlar”ning doiraviy aylanishi modeli. 
 
Пул даромадлари (иш хаки, рента, 
фоиз, фойда) 
Ресурслар бозори 
Уй хўжалиги 
Фирмалар  
Товарлар ва хизматлар 
бозори 
Ресурсларга 
харажатлар 
Даромадлар 
Истеъмол харажатлари 
Ресурслар 
ер, мехнат, 
капитал  
товар ва 
хизматлар  
товар ва 
хизматлар  

---

10 
Bu  ko‘rsatkichlar  o‘rtasidagi  tenglikning  buzilishi  ishlab  chikarishning  pasayishi, 
inflyatsiya  va  ishsizlik  darajalarining  ko‘tarilib  ketishiga  sabab  bo‘ladi.  Davlat  aralashuvi 
mavjud bo‘lgan iktisodiyotda bu model ancha murakkab  ko‘rinish oladi. 
  
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2-chizma. “Resurslar-tovarlar va xizmatlar” xamda  “daromadlar – xarajatlar”ning davlat 
aralashuvi mavjud iktisodiyotdagi doiraviy  aylanishi modeli. 
Bunda: 
 
1.
 
Yer, mexnat, kapital. 
a.
 
Iste’mol xarajatlari. 
2.
 
Resurslar. 
b.
 
Sotishdan tushgan daromad. 
3.
 
Tovar va xizmatlar. 
c.
 
Resurs xarajatlari. 
4.
 
Tovar va xizmatlar. 
d.
 
Soliklar. 
5.
 
Resurslar. 
e.
 
Soliklar. 
6.
 
Tovar va xizmatlar  
f.
 
Xarajatlar. 
7.
 
Transfertlar. 
g.
 
Xarajatlar. 
8.
 
Pul daromadlar (ish xaki, renta, 
foiz, foyda) 
h.
 
Subsidiyalar. 
 
   
Bunday iktisodiyotda resurslar - tovarlar va xizmatlar, daromadlar- xarajatlarning uzluksiz 
xarakati  xam  bozor  mexanizmlari  orkali,  xam  davlat  aralashuvi  bilan  ta’minlanadi.  Bunda 
xukumat  ishlab  chikaruvchilar  va  iste’molchilarning  xarakatini  bevosita  boshkarmaydi,  balki 
resurslar va tovarlar bozorlarida katnashish orkali ularning iktisodiy faoliyatiga kulay sharoitlar 
yaratadi.  Davlat  korxonalar  va  uy  xo‘jaliklarini  solikka  tortish  bilan  birga  korxonalarga 
subsidiyalar  berish,    axoliga  transfert  to‘lash    orkali  ularning  ishlab  chikarish  imkoniyatlari  va 
xaridga kodir  talablariga  ta’sir  etadi.  Ayni  paytda  davlat resurslar  bozoridan  xamda tovarlar  va 
xizmatlar  bozorida  sotib  oluvchi  sifatida  ishtirok  etadi.  Davlat  o‘z  ishtiroki  bilan  firmalarning 
ishlab  chikarish  xajmlari  va  uy  xo‘jaliklarining  tovarlar  va  xizmatlar  xarid  kilish  mikdolari 
to‘grisidagi  karorlari  o‘zaro  mos  kelmagan    xollarda  ro‘y  beradigan  iktisodiy  tebranishlarni 
tartibga  solib  turadi.  Ochik  iktisodiyot  sharoitida  doiraviy  okimlar  modeli  yanada 
murakkablashadi. endi unda to‘rtinchi makroiktisodiy sub’ekt- tashki dunyo xam paydo bo‘ladi. 
Chet  el  investitsiyalarinig  kiritilishi  va  xorijga  investitsiya  kilish,    eksport  va  import 
operatsiyalari  shu  jumladan  moliyaviy  bozor  orkali  jamgarmalarning  investitsiyalarga  okib 
o‘tishi va moliyaviy mablaglarning kayta taksimlanishini e’tiborga olsak ko‘rib o‘tilgan model 
mukammal  emasligiga  ikror  bo‘lamiz.  Ammo  shu  ko‘rinishda  xam  bu  model  makroiktisodiy 
jarayonlarni  yaxlit  xolda  tasavvur  kilishga  imkon  beradi.  Doiraviy  okimlar  modelidan  
Ресурслар бозори 
Уй хыжалиги 
Корхоналар  
Товар ва хизматлар бозори 
Давлат 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
10 
11 
12 
13 
14 
15 
16 

---

11 
chikariladigan  xulosa  shuki,  davlat,  firmalar,  uy  xo‘jaliklari    va  tashki  dunyoning  yalpi 
xarajatlari yalpi ishlab chikarish xajmiga teng bo‘lishi resurslar, tovarlar va xizmatlar okimlari 
(ya’ni real okim)  bilan  daromadlar va xarajatlar okimlari ( ya’ni pul okimlari)  o‘zaro teng 
bo‘lishining asosiy shartidir  Yalpi xarajatlar xajmining oshishi ishlab chikarish xajmlari va  ish 
bilan  bandlilik  darajasining    o‘sishiga  olib  keladi  .  Bu  esa  o‘z  navbatida  yalpi  daromadlarning 
oshishiga  sabab  bo‘ladi.  Kattarok  xajmdagi  yalpi  daromadlar  unga  mos  xajmdagi  yalpi 
xarajatlarni belgilab beradi.  Sabab okibat boglanishlari o‘rin almashishi tufayli doiraviy okimlar 
modeli doiraviy aylanish ko‘rinishini oladi. Iktisodiyot barkaror   rivojlanib borishi uchun yalpi  
xarajatlar  to‘xtovsiz  o‘sib  borishi  shart.  Bu    vazifa    budjet-solik  siyosati  vositalari  bo‘lgan 
soliklarni xamda davlat xarajatlarini o‘zgartirish xamda pul-kredit siyosati vositalari yordamida 
mul massasini  o‘zgartirish  orkali bajariladi.