Tuzish tartibi

Nikoh shartnomasini tuzishda qo’yiladigan talablar

Er-xotinning mulkiy huquq va majburiyatlari haqiqiy deb tan olingan shartnomaga asosan vujudga keladi. Haqiqiy deb tan olingan shartnomaning shartlari:

birinchidan, nikoh shartnomasining mazmuni qonunga xilof bo’lmasligi lozim. SHaxsiy nomulkiy bo’lgan munosabatlarni majburan bo’ysundirib kelishilishiga yo’l qo’yilmaydi;

ikkinchidan, er-xotin huquq va muomala layoqatiga ega bo’lishi kerak. Istisno sifatida nikoh tuzishga yo’l qo’yilgan shaxs muomala yoshiga to’lgan bo’lishi yoki to’lgan deb hisoblanishi kerak;

uchinchidan, nikoh shartnomasi notarial rasmiylashtirilishi shart; to’rtinchidan, nikoh shartnomasi qatnashchilarining bayon etilgan xohishi

uning haqiqiy xohishiga mos kelishi, ya`ni kelishuv to’g’ri tushunilib, uni tuzish ixtiyoriy asosda bo’lmog’i lozim.

Nikoh shartnomasi belgilangan talablarga rioya qilmasdan tuzilsa, u haqiqiy emas deb topiladi. Masalan, nikoh shartnomasi muomalaga layoqatsiz shaxsning ishtirokida tuzilgan bo’lsa (FKning 119-moddasi), nikoh shartnomasi yuridik oqibatlar tug’dirish niyati bo’lmagan holda, nomigagina tuzilgan bo’lsa (qalbaki bitim, nikoh FKning 124-moddasi 1-bandi), yoki nikoh shartnomasi OKning 31- moddasi 5-bandi talablarini buzib tuzilsa, ushbu shartnoma haqiqiy emas deb topiladi.

Nikoh shartnomasi shartnoma to'g'risidagi qonunga to'liq mos kelishi mumkin. Ikki tomonning, ayniqsa, turmush o'rtoqlarning kelishuvi sifatida nikoh ittifoqi ro'yxatdan o'tgan kundan tashqari, nikohning har qanday davrida ham amalga oshirilishi mumkin . Shunga ko'ra, u ro'yxatga olingan paytdan boshlab kuchga kiradi. Nikoh shartnomasining shartlari shartnoma munosabatlari normalari doirasida g'ayritabiiy bir narsa bilan ko'rsatilmaydi. Nikoh shartnomasining muhim sharti - shartnomaning yozma shakli, notarius tomonidan tasdiqlangan. Nikoh shartnomasini o'zgartirish va bekor qilish shartnomani imzolagan shaxslarning imzosi bilan har qanday vaqtda bo'lishi mumkin. Bundan tashqari, asosiy shartnoma tuzish bo'yicha kelishuv ham nikoh shartnomasining o'zi kabi amalga oshiriladi.

Shartnomaning mazmunida, turmush o'rtoqlar umumiy narsalar xususiyati nimadan iboratligini kiritish huquqiga egadirlar, bundan tashqari mol-mulk taqsimlanadi va bo'linadi. Ushbu qarorlarning barchasi butun mulkka nisbatan yoki alohida-alohida amalga oshirilishi mumkin. Bundan tashqari, muayyan vaqt ichida mavjud bo'lgan yoki kelajakda yuz berishi mumkin bo'lgan narsalar kabi bo'linishi mumkin. Er-xotin, bu mol-mulk birgalikda tayinlash huquqiga ega ekanligini e'tirof etib, shu bilan birgalikda ushbu mol-mulkni yo'q qilishni birgalikda amalga oshirilishini belgilaydi. Er va xotinning mol-mulkiga nisbatan egalik huquqi belgilab qo'yilgan bo'lsa, unda undan va ba'zi imkoniyatlar mavjud: er va xotinning umumiy mulkidagi mulkdan foydalanish natijasida olingan daromadlar va daromadlar qonun sub'ektlarining har birining aktsiyalarining miqdori bilan teng ravishda taqsimlanadi.

Bundan tashqari, mutanosib ravishda sarflash operatsiyalari mol-mulkni saqlashga mutanosib ravishda amalga oshiriladi, chunki turmush o'rtog'i ulushni sotib olishga ustunlik huquqiga ega. Ko'rib chiqilayotgan kelishuvda o'zlarining majburiyatlari va vakolatlarini bir-birining mazmuni, xarajatlarni taqsimlash tartibi, juftlarning bir-birining foydasiga ishtirok etishi usullari, ularning har biri uchun oilaning narxini ko'tarish tartibi aniq belgilanishi va aniqlanishi mumkin. Bundan tashqari, nikoh shartnomasi xotin-qizlar shaxsiy buyurtma asosida foydalanadigan mol-mulkni belgilashi mumkinligi sababli juda qadrlidir. Bu shartnomaning taxminiy mazmuni.

Bundan tashqari, qonun bilan belgilangan tartibda nikoh shartnomasida qayd etilishi mumkin bo'lmagan qoidalar mavjud. Shunday qilib, qonun xotinlarning huquqiy salohiyati va imkoniyatlarini kelishuvga cheklashni taqiqlaydi. Shartnoma tomonlarning biriga ishlashga yoki merosni qabul qilishga yo'l qo'ymasligini ko'rsatmoqda. Bundan tashqari, shartnomada o'z huquq va erkinliklarini himoya qilish uchun sud hokimiyatiga murojaat qilish huquqidan voz kechish taqiqlanadi.

Oila kodeksida ushbu bitim shaxsiy turmush o'rtoqlarning nodavlat munosabatlari tartibini tartibga soluvchi shaxs emasligi belgilab qo'yilgan. Bunday munosabatlarda moddiy ta'minotga ega bo'lmagan munosabatlarni, masalan, nikoh ittifoqini ro'yxatdan o'tkazish, familiyasi yoki turar joyini tanlash, yashash va boshqa huquqlarni aniqlash mumkin.
Zamonaviy jamiyatda nikoh shartnomasi tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ko'pchilik nikoh shartnomasining shartlari - er-xotinlar o'rtasida mavjud bo'lgan ochko'zlik ekanligini aytadilar. Shunga qaramasdan, nikoh davrida ham, bitim jarayonida ham mol-mulk masalasini muhokama qilish nikoh ittifoqi tarqalgan taqdirda tinch munosabatlarning kafolati hisoblanadi. Nikoh shartnomasi shartnoma to'g'risidagi qonunning umumiy qoidalariga muvofiq tugatiladi . Uning tarqatilishi uchun har ikkala turmush o'rtoqning roziligi ham zarur. Shuni ta'kidlash kerakki, bunday bitimning bir tomonlama ravishda rad etilishi mumkin emas.
Nikohlanuvchi shaxslarning yoki er va xotinning nikohda bo’lgan davrida yoki er va xotin nikohdan ajratilgan taqdirda ularning mulkiy huquq hamda majburiyatlarini belgilovchi kelishuvi nikoh shartnomasi deb hisoblanadi (O’zbekiston Respublikasi Oila kodeksining 29-moddasi).
Nikoh shartnomasi “kontrakt” – oddiy bitim bo’lib, sud jarayonida bu bitimga nisbatan uni tuzgan shaxslar tomonidan ham, boshqa manfaatdor shaxslar tomonidan ham e’tiroz bildirilishi mumkin.
Nikoh shartnomasidan ko’zlangan maqsad tomonlar kelishuvi bo’yicha er-xotin mulkining alohida rejimini belgilashdan iborat. Kuchga kirgan O’zbekiston Respublikasi Oila kodeksi (O’zbekiston Respublikasi Oila kodeksining 29-36-moddalari) ushbu me’yorni aniqlashtirdi, nikoh shartnomasi tushunchasini berdi, uni tuzish, o’zgartirish va bekor qilishning asosiy tartibini belgiladi.
Nikoh shartnomasi orqali er-xotin qonun bilan belgilangan umumiy birgalikdagi mulk rejimini o’zgartirishi, er-xotinning barcha mulki uchun birgalikdagi, hissali yoki alohida mulk rejimini o’rnatishi, uni alohida turlarga yoki er-xotin har birining mulkiga ajratishi mumkin. Nikoh shartnomasida er-xotin oila xarajatlarini birgalikda ta’minlash va amalga oshirish, bir-birining daromadlarida ishtirok qilish bo’yicha o’z huquqlari va majburiyatlarini belgilab olish, nikoh bekor qilingan taqdirda er-xotinning har biriga beriladigan mulkni belgilash, shuningdek nikoh shartnomasiga er-xotinning mulkiy munosabatlariga taalluqli boshqa qoidalarni kiritish huquqiga egalar.
Nikoh shartnomasi faqat shaxsan tuzilishi mumkin bo’lgan bitimlar tarkibiga kiradi, shartnoma vakillar orqali tuzilishi mumkin emas.
Amaliyotda nikoh shartnomalari, odatda, davlat yoki boshqa maxsus ro’yxatdan o’tkaziladigan mulklarga nisbatan tuziladi. Nikoh shartnomasida qayd qilinmagan mulklarga nisbatan umumiy birgalikdagi mulk rejimi saqlanib qoladi. Nikoh shartnomasi er-xotin kelishuvi bo’yicha istalgan vaqtda bekor qilinishi yoki o’zgartirilishi mumkin, mazkur tadbir nikoh shartnomasini tuzish bilan bir xil tartibda amalga oshiriladi. Nikoh shartnomasi ijrosidan bir tomonlama bosh tortishga yo’l qo’yilmaydi. Nikoh shartnomasining amal qilish muddati nikoh bekor qilingan paytdan boshlab to’xtatiladi, nikoh bekor qilingandan keyingi davr uchun nikoh shartnomasi bilan nazarda tutilgan majburiyatlar bundan mustasno.
Nikoh shartnomasining ijobiy tarafi shundaki, er-xotinda nikoh qayd etilgunga qadar va nikoh bekor qilingandan so’ng shaxsiy mulk huquqi kimga va qanday mulk tegishli ekanligi to’g’risida aniq tushuncha mavjud bo’ladi. Er-xotin o’rtasida birgalikda orttirilgan mulk chegaralari belgilanadi, nikoh bekor qilingandan so’ng do’stona munosabatlar imkoniyati saqlanib qoladi. Ammo salbiy tomonlari ham mavjud: birgalikdagi hayotning barcha vaziyatlarini oldindan nazarda tutishning imkoniyati yo’q.
Nikoh shartnomasi doirasi juda keng bo’lishi mumkin. Shartnomani tasdiqlagan notarius nikoh shartnomasining qonunga muvofiqligi uchun javobgar bo’ladi. Bunday shartnomaning axloq-odob me’yorlariga muvofiqligi uchun faqat er-xotin javobgar bo’ladilar. Bunda, uzog’i bilan, taraflardan biri noqonuniy ravishda shartnomani imzolashga majbur qilinganligi oshkor qilinishi mumkin.
Tashqi qaraganda nikoh shartnomasi oddiydek tuyulsa-da, O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksida nazarda tutilgan asoslar bo’yicha nikoh shartnomalarining qonunga muvofiqligiga e’tiroz bildirish, nikoh shartnomasini to’liq yoki qisman haqiqiy emas, deb e’tirof qilish mumkin. Shartnoma shartlari O’zbekiston Respublikasi Oila kodeksining nikoh shartnomasi mazmunini nazarda tutadigan 31-moddasi talablariga zid bo’lgan taqdirda, sud er-xotindan birining talabi bo’yicha nikoh shartnomasini to’liq yoki qisman haqiqiy emas, deb e’tirof qilishi mumkin.
Er-xotin o’zaro qonun bilan ruxsat berilgan barcha mulkiy-shartnomaviy munosabatlarga kirishish huquqiga egalar. Er-xotindan birining huquqlarini cheklab qo’yishga qaratilgan shartnomalar haqiqiy emas.
Mamlakatimizda nikoh shartnomasi bo’yicha mavjud amaliyot hozircha katta emas. Biroq qonunning barcha talablariga javob beradigan savodli va to’g’ri tuzilgan shartnoma ham er-xotin tomonidan nikohda orttirilgan mulk rejimining oqilona tashkil qilinishini kafolatlamaydi. Qozog`iston—ko’p millatli mamlakatdir. Bu yerda 110 dan ortiq millat va elatlar istiqomat qiladi. Milliy tarkib bo’yicha MDH davlatlari orasida faqatgina Rossiya tenglashishi mumkin. Tub joy axolisi qozoqlar davlat nomi ham shu nom bilan ataladi.

Aholi soni bo’yicha MDH davlatlari orasida Rossiya, Ukraina va O’zbekistondan keyingi to’rtinchi o’rinda turadi. Axolisining zichligi bo’yicha MDH davlatlarida oxirgi o’rinlarda turadi. 1 km.kv.ga. 6kishi to’Іri keladi. Aholi hududlar bo’yicha notekis joylashgan. Shimolda va Janubda aholi zichroq,g`arbda va markaziy qismida siyrak o’rnashgan.Qozog`istonda sanoat rivojlanganligi sababli urbanizasiya darajasi Markaziy Osiyo davlatlarida eng yuqori hisoblanadi. hozirgi kunda aholisining 58% i shaxarlarda istiqomat qiladi. Ayniqsa bu ko’rsatkich Qarag`anda viloyatida yuqori. Eng yirik shaharlardan Olma-ota (1 mlndan ko’proq),Qarag`anda (600 ming), Chimkent, Ust-Kamenagorsk, Pavlodar, Jambul, Ostona va boshqalardir.

Aholi milliy tarkibida 1990 yili ruslar ko’pchilikni tashkil qilgan bo’lsa 1995 yildan boshlab tub aholi qozoqlar soni ortib bormoqda.

Qozoqlar 46% ni, ruslar 34.8, nemislar 3% ni, ukrainlar 4.9, tatarlar, o’zbeklar 2% dan va boshqalar.