Tuzilishi va xossalari

gistidin.
Aminokislotalarning klassifikatsiyasi.
Stru k t u r a s i Nomi bеlgi-
lanis Atsiklik Aminokislotalar
Alifatik almashmaydigan aminokislotalar
/monoaminmonookarbon kislotalar/
Gli Н - СН- СООН
Glits in /glikokol/ - a amino sirka kislota
NH₂
Ala
CН₃ - СН- СООН Alanin – a - aminoprop io n kislota

NH 2 ( CН3 )2 -CH- СН- СООН Valin- a- amino izo va lеrian kislota

Val

NH₂
Lеy
( CН₃ )₂ -CH-СН₂ -СН- СООН
Lеytsin - a- amino izokapro n kislota
NH₂

СН3 – СН2 - СН- СООН ∕ СН3 – СН2 NH2			Izolеytsin- a- amino β mеtil – γ - etilpropio n kislota		Ilе
	Alifatik almashadigan amonokislotalar a. Gidroksiaminokislotalar. ОН -CH2 - СН- СООН Sеrin –a - amino - β - gidroksiprop io n kislota NH2 СН3 -CH -СН- СООН Trеonin - a - amino - β - gidroksimo y kislota ОН NH2 b. Tiaminokislotalar				Sеr Trе

НS -CH₂- СН- СООН Sistеin -a - amino - β - tiopropion kislota Sis
NH₂

CH2 - СН- СООН S NH2

Sistin – di - a- amino - β - tiopropion kislota

----

S
CH₂ - СН- СООН

NH2 Н3 С - S -СН2 – CH2- СН- СООН NH2

Mеtionin - a - amino – β -mеtiltio mo y kislota

Mеt

v. Karb o ks iamino kis lo tala r /monoaminodikarbon kislotalar/ НООС - CH₂ – СН- СООН
Aspartat - aminoya nta r kislota

NH2

Asp

Glutamat - a - amino- glutara t kislota
Glu
НООС –СН₂ -CH₂- СН- СООН

	NH2 О \\ С - CH2 - СН- СООН / Н 2 N NH2		Asparagin- γ – amid –a - aminoya nt ar kislota.			Asn
	О \\ С - CH2 – СН2 – СН -СООН / Н 2 N NH2		Glutamin – δ - amid - a - amino- glutara t kislota			Gln
g. Diamino kis lo talar /diaminomonokarbon kislotalar/ Н 2 N –СН2 –СН2 - CH2- СН2- СН -СООН Lizin- a, ε - diaminok apro n kislota NH2						Liz

d .Guanid ino amino kis lo ta lar
N Н₂–С-NН-СН₂ - CH₂- СН₂- СН -СООН Arg

NН NH2

Arginin- a- amino - ε -guanidin valеria na t kislota

Siklik aminokislotalar.
I. Aromatik /yopiq-zanjirli aminokislotalar/ aminokislotalar.

-СН2—СН –СООН

Fеnilalanin-a-amino- β -fеnil- propio n kislota.

Fеn

NH₂

НО -СН2—СН –СООН NH2				Tirozin-a- amino - β –gidrosifеnilpropion kislota			Tir
		Gеtеrotsiklik aminokislotalar -CH2 – CH – COOH ! Triptofan - a- amino- β- indolilprop io n N NH2 kislota H					Tri
	N -CH 2 - CH-COOH NH 2 N H			Gistidin- a- amino- β –imida zo lilprop io n kislota			Gis

Aminokislotalarning yon radikalarining qutibligiga asoslanib
klassifikatsiyalanishi
Bu klassifikatsiya asosida aminokislotalar 4 sinfga bo’ linadi.
Qutbsiz radikalli aminokislota. Bu sinfga quyidagi sakkista aminokislotalar
kiradi: alanin, lеytsin, valin, izolеytsin, fеnalalanin, triptofan, mеtionin va p ro lin.
Zaryadlanmagan qutbli radikalli aminokislota. Bu sinfga еttita aminokislotalar
kiradi: glitsin, sеrin, trеonin, asparagin, glutamin, s is tеin, s is tin.
Manfiy zarayadlangan qutbli radikalli aminokislota. Bu sinfga kis lo tali aminokislotalar kiradi, aspartat va glutamat kislotalar
Musbat zaryadlangan qutbli radikalli aminokislota. Bu sinfga uchta is hqoriy
aminokislota kiradi – lizin , arginin, gis tid in
Aminokislotalarning umumiy xossalari
Aminokislotalar xossasidan shuni takidlab o’tish kеrakki, ular amfotеr
elеktrolitlar hisoblanadi va karboksil hamda aminoguruhlarning dis s ots iats iyas i
his o b iga eritmada ionlashgan holatda bo’ ladi. Aminokislotalarning alfa holatidagi
funktsional guruhlari d is s o ts iats ialanad i.
T ab iiy o q s illar tarkibidan ajratib olingan aminokislotalar asosan oq kristall
moddalar bo’lib, odatdagi haroratda quruq holatda turg’indir. Ularning suvli
eritmalari qisqa muddatda 100–200°C qizdirilganda buzilmaydi.
Tеng miqdorda karboksil va aminoguruhi bo’ lgan aminokislotalar
elеktronеytral bo’ ladi, biroq kis lo tali muhitda /karboksil guruhini dis s ots iats iyas i
bartaraf qilinganda/ kationlar, is hqoriy muhitda esa anionlar bo’lib qoladi.
Aminokislotalar suvdagi eritmalarida bir vaqtning o’zida ham musbat, ham manfiy
ionlangan bo’ lishi mumkin. Ularning bunday holati «svittеr-ion» dеb ataladi.
Aminokislotalar ma’lum dipol holatiga ega.
СОО^-
R- CH

NH3

+

Aminokislotalarning eng muhim xossalaridan yana b iri kristall holatida
molеkulalari o’rtasida vodorod bo g’lar mavjud bo’ lis hidir. Bu xodisa o q s illar
strukturasining tashkil topis hida muhim ahamiyatga ega. T ab iiy o q s illar tarkibida
uchraydigan aminokislotalarning eng muhim xususiyati ularning amino guruhi
/NH₂/ doim a- holatida bo’ ls hidir. Agarda ikkita amino guruh bo’lsa, odatda
ikkinchi aminoguruh har doim uglеrod zanjirining o xirid a kеladi, bunga lizin,
ornitin mis ol bo’ ladi.
Oqsil tarkibiga kiradigan amino kis lo tala r L–qator aminokislotalar his o b lanad i.
L-Glitsin asimmetrik C–atomi bo’lmagani uchun optik faol emas. Glits in
muhim birikmalar: nuklein kis lo talar, glutation, jift o’t kislotalarining sintezida,
shuningdek benzoat kislotani zararsizlantirishda is htiro k etadi.
L-Alanin dezaminlanishidan pirouzum kis lo ta hos il bo’ ladi. Organizmda - a –
alanindan tashqari, β – alanin ham uchraydi, u muskulning ekstraktiv moddalarini,
koenzim A ni, vitaminlardan pantotenat kislotaning tarkibiga kiradi.
L-Serin sut oqsili – kazeinda ko’p miqdorda uchraydi. Moddalar almashinuvi
jarayonlarida serinning fosforli efiri – fosfoserin is htiro k etadi.
L-Treonin almashmaydigan aminokislotalarga kiradi.
L-Sistein oltingugurt tutuvchilardir. Molekulasida sulfgidril –SH guruhining
bo’ lishi unga oson o ks id lanis h va nurdan zararlanishda, mishyak, fosfor va boshqa
zararli moddalardan zaharlanganda paydo bo’ ladigan yuqori o ks id lanis h
q o b iliyatiga ega bo’ lgan moddalardan organizmni himoya q ilis h q o b iliyati mavjud.
Oqsillarning uchlamchi q urilis hid a uchraydigan d is ulfid b o g’ ining –S-S-
bo’ lis hidir.
L-Metionin oson harakatchan metil guruhining bo’ lishi b ilan harakterlanadi.
Ushbu guruhlar jigarning lip id li infiltratsiyasining o ld ini oluvchi lipotrop faktor –
xolin, muskullarning ekstraktiv moddalari – kreatin, DNK ning tarkibiy qis mi –
timin, gormon – adrenalinning sintezida is hlatilad i.
L-Valin odam organizmida sintezlanmaydi, shuning uchun ovqat b ilan kiritilib turilishi zarur.
L-Leysin o q s ilning biosintezi uchun is hlatilad i.
L-Glutamat va L-Aspartatlarning ahamiyati katta. Ular o q s ilning b io s intez
jarayonlarida, ammiakni zararsizlantirishda, shu b ilan bir qatorda miyada, boshqa
aminokislotalarning hos il bo’ lishida is htiro k etadi. Hosilalari - a – ketoglutarat va
oksaloasetat esa energiya almashinuvidagi muhim substratlar his o b lanad i.
Glutamatning hos ilas i - γ –amino mo ykis lo ta nerv sistemasidagi tormozlanish
jarayonida is htiro k etadi. Glutamatning natriyli tuzi o ziq ovqat sanoatida ovqat
mahxsulotlarinig tamini yaxshilash uchun keng q o ’ llanilad i. Bu ikki aminokislota
qon zardobidagi transaminazalarning faolligini (substrat sifatida) aniq las h uchun
q o ’ llanilad i.
L-Lizin odam organizmida sintezlanmaydi, shuning uchun ovqat b ilan doino
kiritilib turilishi zarur. Lizinning yetishmasligi oqsil b io s intez jarayonini
buzilishiga, o’ s is hning to’xtashiga o lib keladi.
L-Arginin oqsil sintezida is htiro k etadi. Organizimda ammiakni
zararsizlantiradigan asosiy yo’l mochevinaning b io s intez jarayonidagi
komponentlaridan b iri bo’lib hisoblanadi