Tushintirishxat I

Xarajatlar nomi,	O‘zbekiston, % da	Evropa Ittifoqi, % da
Evropa Ittifoqi davlat- larini O‘zbekistonga nis-batan farqi, +;-
	Tashish tannarxidagi ulushi	37 – 40	16 - 20	-19-20
	Yoqilg‘i moylash materiallari	2,0-2,5	2,0-3,0	-0,5
	Haydovchining ish haqi	15-16	52-55	+37+39
	Shina xarajatlari	2,0-2,5	1,0-1,1	-1,0-1,4
	Amortizatsiya ajratmalari	10-12	5-6	-5,0-6,0
	Soliq va yig‘imlar	6-7	1,0-2,0	-4,0-5,0
	Boshqa xarajatlar	20-21	16-17	-4,0

Quyidagi keltirilgan jadval ma’lumotlariga ko‘ra, tashish xarajatlarining asosiy moddalari transport vositalariga texnik xizmat ko‘rsatish va yoqilg‘i moylash materiallari hisobiga to‘g‘ri keladi. Respublika hududiy avtomobil transporti birlashmalarida ishlatilayotgan transport vositalarining eskirish darajasi ularning avtomobil transporti xizmati ko‘rsatish bozoridagi raqobatga bardosh bera olmasligining asosiy sabablaridan biri bo‘lib qolmoqda.
CMR va TIR orqali bitta yuk mashinasi yordamida yukni yetkazib berish ko’rsatkichlarini solishtirish jadvali

№	Ko’rsatkichlar nomi	CMR	TIR
1	Yuk olish manzili	Toshkent	Toshkent
2	Yuk tushirish manzili	Moskva	Moskva
3	Qatnov masofasi, km	3444	3444
4	Yetkazib berish vaqti, soat	480	400
5	Ortib-tushirish vaqti, soat	4	4
6	Texnik harakat tezligi, km/soat	56	67
7	Yonilg’I sarfi, litr	450	420
8	1litr dizel yonilg’isi narxi, so’m	9000	9000
9	Yuk mashinasining markasi	DAF	DAF
10	Yuk ko’tara olish qobiliyati	30	30
11	Turib qolishlar soni	13	6
12	Yetkazib berishi kerak bo’lgan yuk og’irligi, tonna	120	120
13	Qatnovlar soni	3,7	3,7
14	A punktdan B punktgacha sarflanga yonilg’I sarfi harajati, so’m Yukni yetkazib berishgacha bo’lgan yonilg’I sarfi harajatlari, so’m	4 050 000 14 985 000	3 780 000 13 986 000
15	Farqi:	999 000 so’m

Demak, ko’rinib turibdiki CMR bilan ta’minlangan yuklar TIR bilan ta’minlanganga nisbatan turib qolishlar, kutishlar, yukni ko‘zdan kechirish uchun ketgan vaqt davomida sarflangan yonilg‘i miqdori 999000 so’m ga teng bo‘ldi. Bu konteynerovoz, tentli misolida. Agar sovitgichli yuk avtomobili bo‘lsa undanda yuqoriroq bo‘ladi.

VI. Xulosa va takliflar.
Transport-logistika xizmat ko‘rsatish tizimi salohiyatidan samarali foydalanishning ilmiy-nazariy asoslari tadqiq qilinib, ularning raqobat salohiyatini oshirishning metodologik tamoyillari aniqlandi, ularda raqobat salohiyatining shakllanishi va jamlanma iqtisodiy salohiyatga ta’siri mexanizmi ochib berildi. Shu bilan birga mamlakat transport-logistika tizimida avtomobil transportining o‘rni, transport xizmatlari ko‘rsatish salohiyatining zamonaviy rivojlanish holati o‘rganildi, unga iqtisodiy baho berildi. Xususan, transport-logistika salohiyatini asosi sifatida resurslardan foydalanish darajasi tahlil etilib, qo‘shimcha o‘sish sur’atiga asosan ekstensiv o‘sish omili kuchliroq ta’sir etganligi qayd etildi. Bundan transportlogistika salohiyatini oshirish uchun intensiv omillarning mavjud zaxiralaridan to‘liq foydalanilmayotganligi aniqlandi. Xulosani shakllantirish orqali transport - logistika xizmatlari samara-dorligini oshirish uchun quyidagi takliflarni amalga oshirishni lozim deb hisobladik: - transport-logistika tizimiga xorijiy va mahalliy investisiyalarni keng jalb qilish orqali mamlakatimizning barcha hududlarida zamonaviy logistika markazlarini barpo etish va ulardan samarali foydalanish borasidagi ishlarni jadal sur’atlarda davom ettirish ko‘zlangan natijaga erishishni ta’minlaydi
- mahalliy, eksport-import va tranzit tovar aylanmasini rivojlantirishga ko‘maklashuvchi logistika markazlari tashkil etishni o‘z ichiga oluvchi transport infratuzilmasi va xizmatlarini rivojlantirishga alohida e’tibor qaratish; - xalqaro transport yo‘laklarini rivojlantirish, logistika tizimini takomillashtirish, mamlakatning transport salohiyatidan samarali foydalanish, tadbirkorlik sub’ektlarining logistika xizmatlari xarajatlarini kamaytirish chora-tadbirlarni amalga oshirish.
Logistika nisbatan yosh ilmdir, shuning uchun kontseptual qurilma va terminologiya bilan bogʻliq koʻplab masalalar bozor munosabatlarining rivojlanishi bilan doimo yangilanib, oʻzgarib, yangi mazmun bilan toʻldiriladi. Misol uchun, bugungi kunda oʻzbek, rus adabiyotida uch oʻnlab turli xil logistika ta’riflari mavjud. Biroq, uning asosida logistika butunlay yangi va amalda ma’lum boʻlmagan hodisa emas. Ratsionalizatsiya muammosi doimo diqqat markazida boʻlgan. Logistika yangiliklari, birinchi navbatda, korxonalarning iqtisodiy amaliyotida ustuvorliklarni oʻzgartirishdan iborat. Ikkinchidan, yangilik qayta tiklash jarayonida moddiy qadriyatlar harakati masalalariga har tomonlama kompleks yondashishdan iborat. Logistika moddiy va axborot oqimlari, ishlab chiqarish, boshqarish va marketing bilan bogʻliq jarayonlarni muvofiqlashtirishni oʻz ichiga oladi, shuningdek, iqtisodiy amaliyotda kelishuvlardan foydalanishni nazarda tutadi. Natijada, oqimlarning harakatlanishi koʻpincha logistika zanjiri ishtirokchilarining toʻgʻridan-toʻgʻri qarama-qarshi maqsadlariga erishadi, bu esa logistikaning turli xil munosabatlarni muvozanatlash, optimallashtirish va muvofiqlashtirish funktsiyasining bajarilishini koʻrsatadi. Bu sizga mol-mulkning turli funktsiyalarini alohida boshqarishdan uzoqlashishga va ularni integratsiya qilishga imkon beradi. Bu faoliyatning umumiy natijasiga olib keladi, bu esa shaxsiy ta’sirlar miqdoridan bir necha barobar koʻpdir..
Xulosani shakllantirish orqali transport - logistika xizmatlari samara-dorligini oshirish uchun quyidagi takliflarni amalga oshirishni lozim deb hisobladim:

• 
  transport-logistika tizimiga xorijiy va mahalliy investisiyalarni keng jalb qilish orqali mamlakatimizning barcha hududlarida zamonaviy logistika markazlarini barpo etish va ulardan samarali foydalanish borasidagi ishlarni jadal sur’atlarda davom ettirish ko‘zlangan natijaga erishishni ta’minlaydi;
  
• 
  mahalliy, eksport-import va tranzit tovar aylanmasini rivojlantirishga ko‘maklashuvchi logistika markazlari tashkil etishni o‘z ichiga oluvchi transport infratuzilmasi va xizmatlarini rivojlantirishga alohida e’tibor qaratish;
  
• 
  xalqaro transport yo‘laklarini rivojlantirish, logistika tizimini takomillashtirish, mamlakatning transport salohiyatidan samarali foydalanish, tadbirkorlik sub’ektlarining logistika xizmatlari xarajatlarini kamaytirish chora-tadbirlarni amalga oshirish.
  

Transport-logistika xizmat ko‘rsatish tizimi salohiyatidan samarali foydalanishning ilmiy-nazariy asoslari tadqiq qilinib, ularning raqobat salohiyatini oshirishning metodologik tamoyillari aniqlandi, ularda raqobat salohiyatining shakllanishi va jamlanma iqtisodiy salohiyatga ta’siri mexanizmi ochib berildi. Shu bilan birga mamlakat transport-logistika tizimida avtomobil transportining o‘rni, transport xizmatlari ko‘rsatish salohiyatining zamonaviy rivojlanish holati o‘rganildi, unga iqtisodiy baho berildi. Xususan, transport-logistika salohiyatini asosi sifatida resurslardan foydalanish darajasi tahlil etilib, qo‘shimcha o‘sish sur’atiga asosan ekstensiv o‘sish omili kuchliroq ta’sir etganligi qayd etildi. Bundan transportlogistika salohiyatini oshirish uchun intensiv omillarning mavjud zaxiralaridan to‘liq foydalanilmayotganligi aniqlandi. Xulosani shakllantirish orqali transport - logistika xizmatlari samara-dorligini oshirish uchun quyidagi takliflarni amalga oshirishni lozim deb hisobladik: - transport-logistika tizimiga xorijiy va mahalliy investisiyalarni keng jalb qilish orqali mamlakatimizning barcha hududlarida zamonaviy logistika markazlarini barpo etish va ulardan samarali foydalanish borasidagi ishlarni jadal sur’atlarda davom ettirish ko‘zlangan natijaga erishishni ta’minlaydi
- mahalliy, eksport-import va tranzit tovar aylanmasini rivojlantirishga ko‘maklashuvchi logistika markazlari tashkil etishni o‘z ichiga oluvchi transport infratuzilmasi va xizmatlarini rivojlantirishga alohida e’tibor qaratish; - xalqaro transport yo‘laklarini rivojlantirish, logistika tizimini takomillashtirish, mamlakatning transport salohiyatidan samarali foydalanish, tadbirkorlik sub’ektlarining logistika xizmatlari xarajatlarini kamaytirish chora-tadbirlarni amalga oshirish.
Logistika nisbatan yosh ilmdir, shuning uchun kontseptual qurilma va terminologiya bilan bogʻliq koʻplab masalalar bozor munosabatlarining rivojlanishi bilan doimo yangilanib, oʻzgarib, yangi mazmun bilan toʻldiriladi. Misol uchun, bugungi kunda oʻzbek, rus adabiyotida uch oʻnlab turli xil logistika ta’riflari mavjud. Biroq, uning asosida logistika butunlay yangi va amalda ma’lum boʻlmagan hodisa emas. Ratsionalizatsiya muammosi doimo diqqat markazida boʻlgan. Logistika yangiliklari, birinchi navbatda, korxonalarning iqtisodiy amaliyotida ustuvorliklarni oʻzgartirishdan iborat. Ikkinchidan, yangilik qayta tiklash jarayonida moddiy qadriyatlar harakati masalalariga har tomonlama kompleks yondashishdan iborat. Logistika moddiy va axborot oqimlari, ishlab chiqarish, boshqarish va marketing bilan bogʻliq jarayonlarni muvofiqlashtirishni oʻz ichiga oladi, shuningdek, iqtisodiy amaliyotda kelishuvlardan foydalanishni nazarda tutadi. Natijada, oqimlarning harakatlanishi koʻpincha logistika zanjiri ishtirokchilarining toʻgʻridan-toʻgʻri qarama-qarshi maqsadlariga erishadi, bu esa logistikaning turli xil munosabatlarni muvozanatlash, optimallashtirish va muvofiqlashtirish funktsiyasining bajarilishini koʻrsatadi. Bu sizga mol-mulkning turli funktsiyalarini alohida boshqarishdan uzoqlashishga va ularni integratsiya qilishga imkon beradi. Bu faoliyatning umumiy natijasiga olib keladi, bu esa shaxsiy ta’sirlar miqdoridan bir necha barobar koʻpdir..
Xulosani shakllantirish orqali transport - logistika xizmatlari samara-dorligini oshirish uchun quyidagi takliflarni amalga oshirishni lozim deb hisobladim:

• 
  transport-logistika tizimiga xorijiy va mahalliy investisiyalarni keng jalb qilish orqali mamlakatimizning barcha hududlarida zamonaviy logistika markazlarini barpo etish va ulardan samarali foydalanish borasidagi ishlarni jadal sur’atlarda davom ettirish ko‘zlangan natijaga erishishni ta’minlaydi;
  
• 
  mahalliy, eksport-import va tranzit tovar aylanmasini rivojlantirishga ko‘maklashuvchi logistika markazlari tashkil etishni o‘z ichiga oluvchi transport infratuzilmasi va xizmatlarini rivojlantirishga alohida e’tibor qaratish;
  
• 
  xalqaro transport yo‘laklarini rivojlantirish, logistika tizimini takomillashtirish, mamlakatning transport salohiyatidan samarali foydalanish, tadbirkorlik sub’ektlarining logistika xizmatlari xarajatlarini kamaytirish chora-tadbirlarni amalga oshirish.