|
2. ASOSIY QISM.
2.1. Adabiyotlar sharhi
“Avtomobilni boshqarish va harakatlanishda yo‘l harakati xavfsizligi asoslari” o‘quv qo‘llanma / B.Sh.Umarov, Sh.Sh.Rizayev, M.X.Saidov. - T.: O‘zbekiston Respublikasi IIV Akademiya, 2014. - 127 b.
“Harakat xavfsizligi asoslari”: O‘quv-metodik qo‘llanma / Sh.Sh.Rizayev, Z.T.Maxamadaliyev, M.X.Sayidov. – T.: O‘zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi, 2014. – 78 b.
I.S.Sodiqov, Q.H.Azizov, A.A.Artiqov. «Avtomobil yo‘llarini obodonlashtirish va jihozlash». Darslik. Toshkent. 2012 yil. Darslikda avtomobil yo‘llarini obodonlashtirish va jihozlash asoslari, yo‘l harakati xizmati majmualari, avtomobil yo‘llarini ko’kalamzorlashtirish, to‘siqlar, ularning tasnifi, yo‘l belgilari, ularni o‘rnatish qoidalari, avtomobil yo’llarini yoritish tizimlarini loyihalash, ulardan foydalanish hamda avtomobil yo‘llaridagi intelektual transport tizimi tushuntirilgan.
I.S.Sodiqov/ Avtomobil yo‘llarining transport-ekspluatatsion ko‘rsatkichlari /Darslik/T.-yo‘llarini loyihalash, qurish va ekspluatastiyasi instituti; t.f.d., prof. A.F.Shohidov Toshkent arxitektura-qurilish instituti.
ANNOTATSIYA Darslikda avtomobil yo‘llarining funksional vazifasi ko‘ra ularga qo‘yiladigan talablar, avtomobil yo‘llarining transport-ekspluatatsion ko‘rsatkichlarini boshqarish va prognozlashga tizimli yondashish, avtomobil yo‘llarining transport-ekspluatatsion ko‘rsatkichlarini boshqarish va prognozlashning uslubiy asoslari, transport oqimi holatini energetika uslubida prognozlash, yo‘l qoplamasining transport-ekspluatatsion ko‘rsatkichlarini prognozlash, yo‘l sharoitiga bog‘liq holda transport harajatlarini baholash, yo‘lning o‘tkazuvchanlik qobiliyatini va transport oqimi harakat sifatini baholash, harakat xavfsizligini baholash uslubi, avtomobil yo‘llarining transport-ekspluatatsion ko‘rsatkichlarini optimallashtirish, avtomobil yo‘llarining transport-ekspluatatsion ko‘rsatkichlarini boshqarish masalalari keltirilgan. Darslik 5A340602 Transport inshootlarining ekspluatatsiyasi (avtomobil yo‘llari bo‘yicha) mutaxasisligi bo‘yicha o‘qiyotgan magistrlar va yo‘l xo‘jaligi xodimlari hamda avtomobil yo‘llarini ekspluatatsiya qilish, ularni ta‘mirlash va saqlash masalalari bilan shug‘ullanadigan ilmiy xodimlar uchun mo‘ljallangan
Azizov Q.X. “Avtomobil yo‘llarida harakat xavfsizligini ta’minlash” nomli o‘quv qo‘llanma. O‘quv qo‘llanma –94 bet. Ushbu o‘quv qo‘llanma O‘zbekiston Respublikasi Oliy va O‘rta maxsus ta’lim vazirligi bilan 2019 yil 20-iyunda kelishilgan «Avtomobil yo‘llarida harakat xavfsizligini ta’minlash» fan dasturiga asosan oliy o‘quv yurtlarining 5340600 – “Transport inshootlarining ekspluatatsiyasi” va 5341400 – “Avtomobil yo‘llari, ko‘priklar, tonnellar, yo‘l o‘tkazgichlar va aerodromlarni loyihalash va qurish (avtomobil yo‘llari va aerodromlar bo‘yicha)” bakalavr ta’lim yo‘nalishlari uchun «Avtomobil yo‘llarini ekspluatatsiya qilish» fan dasturida keltirilgan «Avtomobil yo‘llarida harakat xavfsizligini ta’minlash» bo‘limidagi savollarni to‘liq ravishda aks ettirgan.
Avtomobil yo‘llarining funksional vazifasi ko‘ra ularga qoyiladigan talablar, avtomobil yollarining transport-ekspluatatsion ko‘rsatkichlarini boshqarish va prognozlashga tizimli yondashish, avtomobil yo‘llarining transport-ekspluatatsion ko‘rsatkichlarini boshqarish va prognozlashning uslubiy asoslari, transport oqimi holatini energetika uslubida prognozlash, yo‘l qoplamasining transport-ekspluatatsion ko‘rsatkichlarini prognozlash, yo‘l sharoitiga bogliq holda transport harajatlarini baholash, yo‘lning o‘tkazuvchanlik qobiliyatini va transport oqimi harakat sifatini baholash, harakat xavfsizligini baholash uslubi, avtomobil yo‘llarining transport-ekspluatatsion ko‘rsatkichlarini optimallashtirish, avtomobil yo‘llarining transport-ekspluatatsion ko‘rsatkichlarini boshqarish masalalari keltirilgan. Darslik 5A340602 Transport inshootlarining ekspluatatsiyasi (avtomobil yo‘llari boyicha) mutaxasisligi bo‘yicha oqiyotgan magistrlar va yo‘l xo‘jaligi xodimlari hamda avtomobil yo‘llarini ekspluatatsiya qilish, ularni ta’mirlash va saqlash masalalari bilan shug‘ullanadigan ilmiy xodimlar uchun mo‘ljallangan.
Avtomobil yo‘lida harakatlanayotganda haydovchining manzilga tezroq yetib borish xohishi bilan uni amalga oshirish orasida kelishmovchilik mavjud. Ko‘pchilik hollarda haydovchilarning tanlagan harakat tezligi yo‘l, ob-havo sharoitlarini va transport oqimi tavsiflarini hisobga olmasligi sababli harakat xavfsizligi ta’minlanmaydi. Bunday holat esa avtomobil yo‘llarida ziddiyatli sharoitlarni vujudga keltiradi.
Kelajakda bu muammoni hal qilish yo‘llaridan biri avtomobil yo‘llarida harakatni boshqarishni tashkil qilish bo‘lib, u o‘z ichiga quyidagilarni kiritadi:
– yo‘l sharoiti va transport oqimi holati to‘g‘risida ma’lumot yig‘ish va tahlil
qilish;
har bir aniq holatda optimal harakat rejimini tanlash;
harakat qatnashchilariga tavsiya etilayotgan harakat rejimi to‘g‘risida
operativ axborot berish va uning bajarilishini nazorat qilish.
Avtomobil yo‘llarining kesishish va tutashish joylarida maksimal ravishda harakat xavfsizligini ta’minlash zarur. Bu esa ularning bir-biriga nisbatan qulay burchak ostida joylashganiga, kesishuvchi yoki tutashuvchi yo‘llardagi harakat miqdoriga, ko‘rinish masofasiga, texnik vositalar bilan Avtomobil yo‘lidagi harakatni boshqarish uchun doimiy parametrlar (yo‘l qatnov qismining eni, tasmalar soni, bo‘ylama va ko‘ndalang nishablik va h.k) va vaqti-vaqti bilan o‘zgaruvchan parametrlar (ravonlik, tishlashish koeffitsiyenti, harakat miqdori, yuklanganlik koeffitsiyenti va h.k.) bo‘yicha haydovchilarga muntazam ravishda axborotlar kerak.
Hozirgi vaqtda avtomobil yo‘llarida harakatni boshqarish uchun ko‘proq texnik vositalar va yangi usullar qo‘llanilmoqda. Bunga harakatni boshqarishning avtomatik tizimi (HBAT) kiradi. HBAT yordamida yo‘l sharoitlarini va transport
oqimining holatini hisobga olgan holda operativ ravishda iqtisodiy qulay harakatni boshqarish yo‘llarini tanlash mumkin bo‘ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
