Turkmen dilinin

Çekimsiz  sesleriň  toparlara  bölünişi

Akustik-artikulýasion  häsiýetleri  boýunça  türkmen  diliniň  çekimsiz 

seslerini  bimäçetopara  bölmek  bolar.

---

Aýdylanda  owaz  perdesiniň  gatnaşyp-gatnaşmazlygy  taýdan  olar:  a) 

açyk  çekimsizlere 

we  b) 

dymyk çekimsizlere 

bölünýärler.

Düzüminde  owaz  gatanjy  bolan  çekimsizlere 

açyk  çekimsizler

 

diýilýär.  G,  b,  d,  i,  z,  ž,  ý,  r,  1,  m,  n,  ň„w  sesleri  aýdylanda  owaz  perdesi 

açylyp, owazyň  goşulýandygyna  görä  olar  şeýle  at  alypdyrlar.

Sap  galmagaldan  ybarat  bolan  k,  p,  t,  ç,  s,  s.  h,  f   seslerine 

dymyk

 

çekimsizler 

diýilýär. Bular  aýdylanda  owaz  perdesi  gatnaşmaýar.

Açyk  we  dymyk  çekimsizleriň  sözleriň  başynda  we  ahyrynda 

ulanylyş  ýygylygy  deň  däl. Meselem,  açyk  çekimsizlerden  b, i, d, ž  türkmen 

sözleriniň  ahyrlarynda  gelip  bilmeýärler.  Süýkeş  g , 

gb

  çekimsizleri-de  diňe 

sözüň  ortasynda we  ahyrynda 

giň  çekimlilerden  soňra  bag,  ýag,  beg  ýaly 

az  sanly  sözlerde  duşýar.  Alynma  sözleriň  ahyryndaky  b.  i.  d.  ž  açyk 

çekimsizleriň öz  degişli  dymyklary  bile  çalşyrylyp,  hedd-het. kadd-kat, klub- 

klup... ýaly  aýdylyşy  hem  bu  açyk çekimsizleriň  söz  soňunda  ulanylyşynyň 

häsiýetli  däldigini  tassyklaýar.

Düzümindäki  galmagal  bilen  owazyň  mynasybeti,  ýagny 

owaz 

gatanjy  taýdan  çekimsiz  sesleri  a)