Turkmen dilinin

nd=nn: 

Yandak -  

ýannak, 

gündogar -  

günnogar

 

Başyň ýassyga (ýetenne)  ýetende

 

Sabyr-takat  galmaz (senne)  sende

mb=mm: Adam  bar 

(adam ma:r) müň  tümen  iýdirseň  azdyr.

Meniň  bir  bedew 

atym ma:r 

(atym  bar),  seýisläp  ber  Jygalybeg. 

Artikulýasiýanyň orny taýdan tapawutly çkimsizleriň sazlaşyp delşi:

 

nb=nm,  nv 

orunbasar 

(orunmasar), 

onbäş  -  

onvä:ş//ommä:ş, 

günbe- 

günden  (günmö -  

günnön)

Artikulýasiýanyň  hili  boýunça  tapawutly  çekimsizleriň  zarplylyk-

 

süýkeşlik  taýdan  sazlaşyp  gelşi:

 

zd-zz 

düzdüm -  

düzzüm

 

sd=ss 

ýazdyrma -  

ýazzyrma

 

ösdürmek -  

össürmek

 

st=ss 

deste -  

desse, 

pest -  

pessejik

susty pes -  

sussypes, 

üstünlik -  

üssünlik

 

zb=zv 

özbaşdak- 

ö:zvaşdak

41

---

şç=şş 

Müň  işçiden 

(i:şşiden) 

bir başçy 

(başşy).

ýolbaşçy -  

ýo:lbaşşy

 

şj=şş 

duşuşjak- 

duşuşşak

II.Tersin assimilýasiýa. 

Yzdaky çekimsiziň öň ýanyndan gelen çekimsizi 

özüne meňzedip,  sazlaşyp  gelşine 

tersin  assimilýasiýa 

diýilýär.  Munda yzdaky 

çekimsiz  öňdäkini  artikulýasiýanyň  omy,  hili,  gatanjy  taýdan  özüne  eňzedip 

gelýar.

pm=mm 

Garrylarmyz 

(garrylammyz) 

öýde ýatar (Görogly). 

zs=ss: 

Dünýä sözi meňzär duzsuz 

(dussuz) 

tagama (Magtymguly). 

ts=ss: 

Çuňňur guýa daş atsaň 

(assaň)...

Yat illere gyz satsaň 

(gys sassaň)...

III.  Çylşyrymly  assimilýasiýa. 

Ýanaşyk  gelen  çekimsizleriň  ikisi-de 

üýtgäp,  artikulýasiýanyň  omy,  hili  ýa-da gatanjy taýdan başga bir  çekimsiz  ses 

ýüze  çykýar.

agaççy ussa 

(agaşşy)

 

üç çaga 

(üş şa:ga)

 

ü çjo ra(ü ş 

şo:ra)

pg=kk 

Gyzyň  aglap  gitse-de, 

(a:gla:k  kisse-de) 

gülüp  gelenden 

(gülükkelennen) 

bolsun!  (Alkyş).

Netijesi taýdan-da assimilýasiýa iki hili bolýar: 

l)Doly assimilýasiýa.

Ýanaşyk gelen çekimsizler artikulýasiýa taýdan birleşip, kombinator uzyn 

çekimsiz ýüze çyksa, 

doly assimilýasiýa 

diýilýär.

Başyň  ýassyga 

ýetenne

 

Sabyr-takat galmaz 

senne...

Ogul-gyzyň ýatça (ýaçça) bolmaz.

Bagtyň ýatsa düýäň üstünde it ýarar. (Atalar  sözi)

2)Doly däl assimilýasiýa.

Ýanaşyk  gelen  çekimsizleriň  biri  beýlekisine  ýa  artikul  omy,  ýa hili,  ýa- 

da  gatanjy  taýdan  kem-käsleýin  meňzese,  doly  däl  assimilýasiýa  diýilýär. 

Meselem: kem-kemden, sag gözi şol göze mätäç eýleme (Magtymguly)

Özbaşdak (özwaşdak), Görer gözüň gymmaty, kör ýanynda bellidir. 

Eşiden deň bolmaz, gören göz bilen (Atalar  sözi).

Edebiýatlar:

1.Bagyýew  H.  Türkmen  dilinde  kombinator  ses  üýtgemleri.  Aşgabat,

1985.

2.Hudaýgulyýew M.Häziiki zaman türkmen dili. Fonetika. Aşgabat,1992.

3.Türkmen  diliniň orfoepik  sözlügi. Aşgabat  1967.