Turkiya Qarshiyev Samoyiddin Iqtisodiy-siyosiy geografik o'rni

Turkiya

Qarshiyev Samoyiddin

1. Iqtisodiy-siyosiy geografik o'rni.

• Turkiya Respublikasi geografik jihatdan qulay yerda-Osiyo va Yevropa qit'alari tutashgan Afrika, Amerika va Avstraliya qit'alariga chiqish chorrahasida joylashgan. U ko'pgina mamlakatlarning birlashtiruvchi, temir va tosh yo'llar, suv va havo yo'llari bilan bog'lovchi markaziy mintaqalardan birini egallagan.
• Turkiya Shimolda Qora dengiz, G'arbda Egey, Janubda esa O'rta Yer dengizlari bilan o'ralgan. Bunday tabiiy geografik joylashuv qadimda uni chetel istilochilari hujumidan bir muncha asrab kelgan va iqtisodiyoti, savdo-sotig'ining rivojlanishida muhim rol o'ynagan va hamon bir qancha divident keltirib, iqtisodiyotda o'ziga xos model yaratishida asosiy omillardan biri bo'lmoqda

2. Tabiiy sharoiti va resurslari.

• Mamlakat yer osti qazilma boyliklari hayvonot va o'simlik dunyosi xilma-xil ko'p va rang-barangdir. Masalan: bu yerda foydali qazilmalarning 6700 ga yaqin xili mavjud. Jahondagi surma, simob zahiralarining 25 foizi, xromning 8 foizi, uran rudasining 5,4, misning 4,4 foizi Turkiyaga to'g'ri keladi.

3. Aholisi.

•  Aholi soni (2019) — 83.154.997
• Mamlakat aholisi jahon aholisining 1 foizini tashkil etadi. Turkiya aholisining soni va o'sish darajasi jihatidan ham dunyoda oldingi o'rinlardan birini egallaydi. Uning 60 mlndan ortiq aholisi bo'lib, yillik o'rtacha o'sishi 3,1 foizini tashkil etadi. Mamlakatda turklardan tashqari, kurtlar, arablar, gruzinlar, lazlar istiqomat qiladi. Davlat tili-turk tili. Hukumron din-islom (sunniy mazhabi) hisoblanadi.

4. Davlat tuzumi.

• Turkiyada turizm mamlakat iqtisodiyoti uchun muhim sektor hisoblanadi. Turizmdan tushgan daromadning eksportga nisbati 16,7%ni tashkil qiladi.Mamlakatdagi sayyohlik faoliyati Turkiya Respublikasi Madaniyat va turizm vazirligi zimmasiga yuklangan. Turkiyada mamlakat tarixi va madaniyatini aks ettiruvchi turistik joylar ko'p, O'rta er dengizi va Egey dengizlari qirg'og'idahamsayyohlik faoliyati mavjud. So'nggi yillarda mamlakat sog'lomlashtirish turizmi bilan mashhur bo'ldi.

5. Xo'jaligi.

• 60- 80 yillar boshigacha muddat ichida bozor iqtisodiyotiga o'tishi uchun zamin hozirlash davri bo'ldi. Bu davr Turkiya iqtisodiyotida qisman bo'lsada jonlanish harakterlansada u hamon iqtisodiy inqiroz panjasidan qutila olmagan edi. Inqirozning siyosiy tomoni yechimi 1980 yil sentiyabr oyida amalga oshirilgan harbiy to'ntarishda o'z ifodasini topdi. Harbiylar mamlakatga bir muncha intizom kiritdi. Iqtisodiyotda jonlanish boshlandi. 1983 yilning noyabr oyida o'tkazilgan parlament saylovlari natijasida harbiy dektaturaning tugatilish, davlat tepasiga demokratik kuchlarning kelishi iqtisodiyotning yuksalishiga, ayniqsa ijobiy turtki bo'ldi. Bu mamlakatning bozor iqtisodiyotiga o'tishini tezlashtirdi va o'z yo'lini topishga olib keldiki, bu yil iqtisodiyotda Turkiya modeli nomi bilan mashhur.

Transporti

• Turkiyada transport va aloqalarining barcha turlari yetarli darajada rivojlangan. Turkiyada avtomobil trnsporti muammosi to'liq xol etilgan. 1960 chi yildan 1987 yilgacha yengil avtomashinalar miqdori 40 martaga yaqin yuk tashishi mashinalari 7,5 marta, avtobuslar 7,3 marta, mini avtovuslar soni 13,1 marta o'sgan. Temir yo'lning uzunligi 8500 kmga yaqin, ulardan 567 km elektirlashtirilgan, xar yili 150 mlnga yaqin yo'lovchi va 15 mln tonna yuk tashiladi. Dengiz transportida 150 mln tonna yuk tashiladi xavo transportida 4 mlndan ortiq yo'lovchi tashiladi.

6. Tashqi iqtisodiy aloqalari.

• Eksporti asosan oziq-ovqat va yengil sanoat va qishloq xo'jaligi mahsulotlaridan iborat. Importning asosini neft, sanoat xom ashyosi, mashina va asbob uskunalar tashkil etadi.