Turkistonning rossiya xom ashyo bazasiga aylantirilishi reja turkiston va Rossiya o’rtasidagi boj tizimi

Turkistonda paxtachilikning rivojlanishidan rus sanoatchilari va mahalliy boylargina emas, balki podsho hukumati ham katta daromad oldi. Zero, XIX asrning 80-90-yillarida hukumat amerika paxtasi uchun har yili 90 mln. rubl (tilla hisobida) to‘lab kelgan, keyingi yillarda bu ko‘rsatkich 100-105 mln. rublga yetgan.

Turkistonda paxtachilikning rivojlanishidan rus sanoatchilari va mahalliy boylargina emas, balki podsho hukumati ham katta daromad oldi. Zero, XIX asrning 80-90-yillarida hukumat amerika paxtasi uchun har yili 90 mln. rubl (tilla hisobida) to‘lab kelgan, keyingi yillarda bu ko‘rsatkich 100-105 mln. rublga yetgan.

1908-1909 yillarda Turkistonda taftish ishlarini olib borgan K.K.Palen o‘z hisobotida quyidagicha xulosa beradi: “Turkiston o‘lkasida paxtachilikning jadal rivojlanib borishi Rossiya yengil sanoatining Amerika paxtasiga bo‘lgan qaramlikdan ozod etib, o‘z xom ashyo zahirasiga ega qildi”.

Rossiya to‘qimachilik sanoatining Turkiston paxtasiga bo‘lgan talabi chetdan keltiriladigan xom ashyoga nisbatan tinimsiz o‘sib bordi. Oqibatda Turkistonda yetishtirilgan paxta dastlabki vaqtda rus to‘qimachilik sanoatining xom ashyoga bo‘lgan ehtiyojini 23,8 foizga, 1900 yilda 38,2 foiz, 1910 yilda 50,8 foiz va Birinchi jahon urushi arafasida 70 foizga qondirgan. Rossiya to‘qimachilik sanoati tomonidan 1910 yilda 22.085 ming pud paxta tolasi qayta ishlangan bo‘lsa, shudan 11.239 ming pudini O‘rta Osiyo paxtasi tashkil qilgan. Turkiston o‘lkasida paxtachilikning rivojlanishi rus to‘qimachilik sanoati vakillarining Osiyo bozoridagi mavqeini yanada mustahkamladi.

Rossiya to‘qimachilik sanoatining Turkiston paxtasiga bo‘lgan talabi chetdan keltiriladigan xom ashyoga nisbatan tinimsiz o‘sib bordi. Oqibatda Turkistonda yetishtirilgan paxta dastlabki vaqtda rus to‘qimachilik sanoatining xom ashyoga bo‘lgan ehtiyojini 23,8 foizga, 1900 yilda 38,2 foiz, 1910 yilda 50,8 foiz va Birinchi jahon urushi arafasida 70 foizga qondirgan. Rossiya to‘qimachilik sanoati tomonidan 1910 yilda 22.085 ming pud paxta tolasi qayta ishlangan bo‘lsa, shudan 11.239 ming pudini O‘rta Osiyo paxtasi tashkil qilgan. Turkiston o‘lkasida paxtachilikning rivojlanishi rus to‘qimachilik sanoati vakillarining Osiyo bozoridagi mavqeini yanada mustahkamladi.