Turizmda innovatsiya

3. Innovatsiya turlari 
Innovatsiyalarni tasniflashdan avval innovatsiyalarni innovatsiya bo’lmagan 
mahsulotlar va texnologik jarayonlardagi sezilarsiz tur o’zgarishlaridan ajratib 
olish kerak. Ularga estetik o’zgarishlar, ya’ni rang va shu kabilar kiradi; tuzilishini 
o’zgarishsiz qoldiradigan va mahsulot hamda uning materiallari va 
komponentlarining parametrlari, xususiyatlari, narxiga etarlicha ta’sir etmaydigan 
muhim bo’lmagan texnik yoki tashqi o’zgarishlar; mavjud ehtiyojlarni qondirish va 
korxonaning daromadini oshirish maqsadida muayyan korxonada avval ishlab 
chiqarilmagan, lekin bozorda mashhur bo’lgan mahsulotlarni ishlab chiqarishni 
o’rganib 
olish 
hisobiga 
mahsulot 
nomenklaturasini 
kengaytirish. 
Innovatsiyalarning yangiligi texnologik parametrlar hamda bozordagi holati 
bo’yicha baholanadi. Shularni inobatga olgan holda innovatsiyalarning tasnifi 
belgilanadi.
Innovatsiyalarning ko’plab turlarini ajratib ko’rsatish mumkin. Masalan, 
qo’llash sohasiga ko’ra, innovatsiyalar ijtimoiy-iqtisodiy, texnik-texnologik va 
tashkiliy boshqaruv bo’ladi. Faoliyat sohasi singari asoslarga muvofiq, 
innovatsiyalar iqtisodiy, siyosiy, madaniy bo’lishi mumkin. Ayrim hollarda 
innovatsiyalar har turlarni o’z ichiga olib, kompleks xarakterga ega bo’ladi. O’z 
mazmuniga ko’ra, jamiyat rivojlanishining bozor modeli shu kabi innovatsiondir. 
A.I.Prigojinning tasnifi innovatsiyaning eng ko’p foydalaniladigan tasnifi 
hisoblanadi. Xususan, u innovatsiyalarni tizimga solishning uchta eng 
umumiylashgan asosini taklif etadi:
-
yangilik turi bo’yicha;
-
amalga oshirish mexanizmi bo’yicha;
-
innovatsion jarayonning o’ziga xosligi bo’yicha.
Bunda aynan bitta yangilik har bir holatda uning qanday belgisi e’tiborga 
olinishiga ko’ra, turli, hattoki ikkidan ortiq tur guruhlariga kirishi mumkin.

---

Yangi ishlanmaning turiga ko’ra, yangilikni ikki asosiy guruhga ajratish 
mumkin: moddiy-texnik va ijtimoiy. Moddiy-texnik yangiliklarga quyidagilar 
kiradi:
-
Texnika (jihoz, asboblar). Sayyohlik sanoatida ularga sayyohlik korxonasi 
tomonidan yangi transport vositasining sotib olinishi yoki mehmonxona 
majmualari nomerlarini texnik qayta jihozlashni kiritish mumkin.
-
Texnologiya (ishlab chiqarish jarayonlari). Mazkur holatda bu sayyohlik 
operatorining sayyohlik xizmatini ko’rsatuvchilar (otellar, transport kompaniyalari 
va shu kabilar) bilan bozor talablariga ko’proq moslashgan o’zaro harakati 
sxemasini ishlab chiqish; marketing va sayyohlik mahsulotlarini rivojlantirishda 
qat’iy yangi yondashuvlarni amalga oshirish, korxonaning tashkiliy tuzilmasini 
shakllantirish va boshqalar.
-
Sanoat materiallari (xomashyo va tayyor mahsulot). Ijtimoiy yangiliklar 
quyidagilarga bo’linadi:
Iqtisodiy (sayyohlik korxonasi ishchilar mehnatining me’yorini belgilash va 
yangicha haq to’lash usullari, bozor talablariga moslashtirilgan strategik va taktik 
boshqaruv ko’rsatkichlari
tizimlarini ishlab
chiqish, 
reklama kampaniyasining samaradorligini ta’minlash).
Tashkiliy-boshqaruv (sayyohlik korxonasining yangi tashkiliy tuzilmalari, 
gorizontal va vertikal o’zaro harakat shakllarini ishlab chiqish, sayyohlik firmasi 
direktori rolini o’zgartirish, mehnat taqsimoti).
Ijtimoiy-boshqaruv, ya’ni sayyohlik korxonasi direktori va mehnat jamoasi 
orasidagi munosabatlarni o’zgartirishga qaratilgan jamoa orasidagi munosabatlar 
(asosan ishchilarning huquq va majburiyatlari bo’limlarida), qaror qabul qilish 
shakllarini maqsadli ravishda o’zgartirish, gorizontal, bo’limlararo o’zaro harakatni 
tashkil etish, kasaba uyushmalari va ishchilarning boshqa birlashmalari rolini 
o’zgartirish.
Huquqiy. Asosan,
sayyohlik bozorini
tashkil
etishning 
huquqiy tamoyillarini o’zgartirish (litsenziya berish, sertifikatlash, 
standartlash), sayyohlik sohasidagi mehnat munosabatlarini tartibga solish 
(personal malakasini oshirish, xizmat pog’onasi bo’yicha ko’tarish), sayyohlik 
manbalarini muhofaza qilish doirasidagi munosabatlar;
-
pedagogik (o’qitish, tarbiyalash uslublari). Ijtimoiy-madaniy xizmat 
ko’rsatish (servis) va turizm sohasi mutaxassislarining professional (kasbiy) ta’lim 
olish doirasida, sayyohlik sanoati kadrlarini qayta tayyorlash, sayyohlik 
korxonalari ishchilari va direktorati xodimlarining malakasini oshirish sohalarida 
qo’llaniladi. Shunday qilib, ijtimoiy yangiliklar korxonada biror ishlanmani 
o’zgartirish yoki ishchilarning ijodiy salohiyatini faollashtirishga yordam berish 
imkonini beradi
1
.
Ba’zida iqtisodiy, tashkiliy, huquqiy yangiliklar “boshqaruv” tushunchasi bilan 
birlashadi. Guruhlarga bo’lishning boshqa variantlari ham mavjud. Biz endi ko’rib