Туризм, таълим ва и қ тисодиёт тармо қ лар

 
TADBIRKORLIK TIZIMINI SHAKLLANTIRISH
VA RIVOJLANTIRISH ZARURLIGI 
Saidova A., 
Buxoro Bank kolleji 
Hozirgi paytda mamlakatimizda barcha itqisodiy seb’eklar rivojlanishi uchun 
etarlai sharoitlar yaratilgan.O’zbekistonda tadbirkorlar o’z resurslari va xorijiy 
investitsiyalar vositasida tashkil etilmoqda. Tadbirkorlik tizimini shakllantirish, 
mamlakat iqtisodiyotini yuksaltirish, yangi ish o’rinlari yaratish va aholi daromadini 
oshirishning muhim omili bo’lgan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni jadal 
rivojlantirish bo’yicha qulay ishbilarmonlik muhiti hamda ishonchli huquqiy kafolatlar 
yaratildi. Hozirgi paytda, mamlakatimiz iqtisodiyotini rkinlashtirishdagi bosh vazifa, 
eng avvalo, davlatning nazorat va boshqaruv funksiyalarini qisqartirish, uning 
korxonalar xo’jalik faoliyatiga, birincha galda, xususiy biznes faoliyatiga behuda 
aralashuvini cheklashdan iborat va sub’eklar ishini qo’llab - quvvatlash lozim.
Mamlakatimizda iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish, milliy valutamizni 
muntazam ravishda mustahkamlab borish, xo’jalik yurituvchi subyektlar uchun soliq 
yukini kamaytirish, chetdan olib kiriladigan sarmoyalarga keng yo’l ochib berish, 
kichik biznes va tadbirkorlikni rivojlantirish uchun rag’batlantiruvchi omillar yaratish 
demakdir. Iqtisodiyotning ijtimoiy yo’nalishini kuchaytirish, ishlab chiqarishni 
iste’molchilar talablari asosida tashkil etish hamda fuqarolar erkinligiga keng yo’l 
ochib berish, ularning mavjud imkoniyatlardan to’la foydalanishi, yuqori unum, 
yoshlarimizning tashabbuskorlik va tashkilotchilik asosida tadbirkorlik faoliyati olib 
borishlarini ta’minlashdir. Ta’kidlaganimizdek kichik biznes va xususiy tadbirkorlik 
mamlakatni ham iqtisodiy ham ijtimoiy tomonlama qo’llashidan kelib chiqib bu sohani 
mamlakatda rivojlantirish va uni tashkiliy huquqiy asoslarini ta’minlash orqali 
yurtimizda olib borilayotgan iqtisodiy - ijtimoiy siyosatlar yetarli darajadadir.
O’zbekiston Respublikasi биринчи prezidenti I.A.Karimov rivojlangan 
mamlakatlar tajribasiga asoslangan holda mamlakatimizda tadbirkorlik va xususiy 
sektorni shakllantirish hamda rag’batlantirishda katta e’tibor berdi. Mamlakatimizda 
иккинчи 
президентимиз 
Ш.Мирзиеев 
ташаббуси 
билан 
O’zbekiston 
Respublikasining “Tadbirkorlik to’g’risidagi” va “Tadbirkorlikni rag’batlantirish”, 

---

87 
“Tadbirkorlik sohasini erkinlashtirish kafolatlari” to’g’risidagi qonunlar qabul qilindi. 
Bu qonunlarning qabul qilinishi mamlakatda tadbirkorlikni shakllantirish va 
rivojlantirish uchun muhim baza sifatida xizmat qilmoqda. 
Xususiy tadbirkorlikni tashkil qilishdan asosiy maqsad mamlakat 
iqtisodiyotida mavjud bo’lgan ijtimoiy- iqtisodiy muammolarni hal qilish bilan birga 
bu sohani birinchi navbatda qonuniy bazasini yaratishni tadbiq etadi.Bu esa o’z 
navbatida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlariga ko’proq erkinlik berilishi 
ularda o’z faoliyatining yakuniy natijalari uchun javobgarlik hissini yanada oshiradi. 
Shu jihatdan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish O’zbekistonda 
amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning eng muhim ustuvor yo’nalishlaridan 
biridir.
Tadbirkorlik sohasiga oid xo’jalik korxonalarni tashkil qilish va rivojlantirish 
zarurligi Shundan iboratki, mamlakat iqtisodiyotida mavjud bo’lgan ijtimoiy- iqtisodiy 
muammolarni hal qilishdir. Ayniqsa, respublikanmizdagi mahnatga layoqatli aholimni 
ish bilan ta’minlash bugungi kunning dolzarb masalalaridan biridir. Bu esa o’z 
navbatida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlariga ko’proq erkinlik berilishi 
ularda o’z faoliyatining yakuniy natijalari uchun javobgarlik hissini yanada oshiradi. 
Shu jihatdan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish O’zbekistonda 
amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning eng muhim ustuvor yo’nalishlaridan 
biridir. Darhaqiqat, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov 
ta’kidlaganidek: “kichik biznesning ixcham va harakatchanligi, bozor konyukturasi 
o’zgarishlari va iste’molchilar ehtiyojlariga nisbatan tez moslasha olishi, uni jahon 
iqtisodiy inqirozi davrida yangi ish o’rinlarini yaratish va aholi daromadini oshirish 
borasida eng qulay va maqbul vositaga aylantiradi”. 
Demak, bu soha rivojini ta’minlash birinchi navbatda tashkiliy huquqiy 
asoslarini yaratish bilan birga, uni amalga oshirishda sharoit yaratish asosiy 
yo’nalishdan biri bo’lib hisoblanadi. 
Korxonalarning barcha turlarini bozor iqtisodiyotini rivojlanishi ta’minlovchi 
omil bo’lgani tufayli, dunyo qarashga ham,boshqaruv faoliyatiga ham ishbilarmonlik 
yondashuvini tadbiq etish orqali alohida shaxslar ham, butun jamiyat ham farovon 
hayot sari o’z harakatlarini tezlashtirishlari mumkin.Mamlakatimiz prezidenti 
I.A.Karimov ta’kidlaganidek, “kichik va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishni 
rag’batlantirish hisobiga aholining ish bilan bandligini ta’minlash siyosatini faol 
amalga oshirmoqchimiz 
Hozirgi paytda, mamlakatimizda mehnatga layoqatli aholi soni 15.6 milliondan 
ortiqdir, lekin iqtisodiy tarmoqlarda ishlayotganlarning umumiy soni esa 11.7 million 
kishini tashkil etadi. 
Respublikanmizda aholini ish bilan band qilish va yangi ish joylarini yaratish
uchun xorijiy investitsiyalarni jalb qilish nihoyatda muhim ahamiyatga ega. Chunki 
ishlab chiqarish fondlarini zamonaviy asbob – uskunalar, jihozlar va mexanizmlar 
bilan yangilab, ilg’or texnologiyalarga o’ish uchun mablag’ kerak. Xalq xo’jligida 
tarkibiy o’zgarishlar qilish, ko’plab yangi kichik korxonalar qurish, ishlab 
chiqarishning va bozor iqtisodiyotining rivojlantirish uchun ham mablag’ kerak. 
Kichik xo’jaliklar va korxonalar soni davlatimizda yildan yilga o’sib bormoqda 
va ularning ishlabchiqarish mahsulotlari ichki va tashqi bozorda sotilmoqda. Ayniqsa 

---

88 
sanoat, savdo va qishloq xo’jaligida bunday xo’jaliklar ulushi sezilarli darada 
namoyon bo’lmoqda. Bunday xo’jaliklar ularning 69 -70 foizini tashkil qilmoqda. 
Kichik tadbirkorlik subyektlari yakka tartibdagi tadbirkorlar, mikrofirmalar, kichik 
korxonalar 
hisoblanadi. 
Odatda, 
mikrofirmalar 
qatoriga 
ishlab 
chiqarish 
tarmoqlaridagi. Band bo'lgan xodimlarining o'rtacha yillik soni ko'pi bilan yigirma 
kishb xizmat ko'rsatish sohasidagi va boshqa noishlab chiqarish tarmoqlaridagi, band 
bo'lgan xodimlarining o'rtacha yillik son ko'pi bilan o'n kishini tashkil etadi. 
Kichik korxonalar iqtisodiy tarmoqlar bo’yincha tarkibi quyidagichdir; yengil 
va oziq-ovqat sanoatidagi, metallga ishlov berish va asbobsozlik, yog'ochsozlik, mebel 
sanoati hamda qurilish materiallari sanoatidagi, band bo'lgan xodimlarining o'rtacha 
yillik soni ko'pi bilan yuz kishi bo'lgan korxonalar; mashinasozlik, mctallurgiya, 
yonilg'i-energetika va kimyo sanoati, qishloq xo'jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish 
va qayta ishlash, qurilish hamda boshqa sanoat-ishlab chiqarish sohala-ridagi, band 
bo'lgan xodimlarining o'rtacha yillik soni ko'pi bilan ellik kishi bo'lgan korxonalar;fan, 
ilmiy xizmat ko'rsatish, transport, aloqa, xizmat ko'rsatish sohalari (sug'urta 
kompaniyalaridan tashqari), savdo va umumiy ovqatlanish hamda boshqa noishlab 
chiqarish sohalaridagi, band bo'lgan xodimlarining o'rtacha yillik soni ko'pi bilan 
yigirma besh kishi bo'lgan korxonalar. Bunday subyektlar xodimlarining o'rtacha yillik 
sonini aniqlashda unitar (sho'ba) korxonalarda, filiallarda va vakolatxonalarda 
ishlovchilarning soni ham hisobga olinadi.
Korxona ishining bir necha turini amalga oshiruvchi (ko'p tar-moqli) yuridik 
va jismoniy shaxslar yillik aylanma hajmida ulushi eng ko'p bo'lgan faoliyat tun 
mezonlari bo'yicha kichik tadbirkorlik subyektlarigakiradi. Ba’zi tarmoqlarda lizing 
faoliyatining takomillashmaganligi va qimmatli qog’ozlar bozorining yetarli darajada 
rivojlanmaganligi ayrim hollarda xo’jaliklarni asosiy vosita ta\minlash 
kechiktirmoqda. Viloyatlarda va joylarda savdo-sanoat palatasining hududiy axborot-
maslahat markazlarining ishlarini tashkil etish, uning faoliyatlarini jonlantirish, 
moddiy-texnik bazasini yaxshilash, ularni malakali kadrlar bilan ta’minlash masalasi 
ham mavjuddir.