Turizm asoslari

q ila d ig a n
V acation Paclages kataloglaridan o lish m um kin. T uristik m axsus 
Travel Agens Reference G u ide a x b o ro t to ‘plam lari m avjud.
Amerika ham da qisman Tokio va Parij tem atik parklarining egasi, 
shou — sanoat supergiganti - x a lq a ro sinfdagi kom paniya — W alt 
D isney b o ‘lib, unga uchta yirik k in o k o m p an iy a, m usiq av iy va 
televizion kompaniyalar, nashriyot va turistik firm alar, otellar kiradi. 
S o ‘nggi kashfiyot - m ashhur p a rk attraksio n lari va boshqa yengil 
attraksionlar o ‘rnatilgan ikkita yirik k ru iz kem asini suvga chiq arish . 
Bu g ig a n tla r d a n b itta si — D is n e y M ag is b o la li t u r i s t la r g a
m oslashtirilgan b o ‘lib, 24000 p assajirg a moMjallangan.
Xulosa
M a’lum ki, milliy parklar va rezervatsiyalardan ham turizm ishida 
resurs sifatida foydalaniladi. U lar hududlarining kattaligi, tabiiy sofligi 
bilan m uhim ahamiyatga ega. Ajoyib va m ashhur parklar va g ‘o rla m i 
tu ristlam ing m adaniy dam olishida o ‘ziga xos xususiyati m avjuddir. 
T urizm ning katta darom ad k o ‘rish id a ularning o ‘rni beqiyosdir. 
Lekin, xorijiy m am lakatlarda b u tajrib a o ‘rnak b o ‘larli b o ‘lsa-d a, 
bizda bu ish hali yaxshi yo‘lga q o ‘yilm agan. B ulardan m u sta sn o , 
resp ub lik am izd a ham shu nd ay ajo y ib h u d u d la r m avjud. F a q a t 
kelgusida ulardan unumJi va m aq sadli foydalanish lozim.
Tayanch iboralar:
— M illiy park
— Rezervatsiya
— Q o‘riqxona
— Landshaft
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

N azorat va mulohaza savollari:
1. Milliy park deganda nimani tushunasiz?
2. Rezervatsiya nima?
3. Tabiiy qoYiqxonalami bilasiznti?
4. Respublikamizdagi qaysi parklarni bilasiz?
5. Parklardan qanday qilib turizm maqsadlarida foydalanish mumkin?
6. Turistik yo ‘nalishlar ishiab chiqishda milliy park va rezervatsiyalaming
roli qanday?
7. 
QoYiqlanuvchi hudud deb nimaga aytiladi?
8. Landshaft deganda nimani tushunasiz?
9. Dunyodagi mashhur milliy parklarni bilasizmi?
10. Afrika, Osiyo, Avstraliya, Yevropa, Lotin Amerikasi va AQSH milliy
parklaridan namunalar keltiring.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1995-yil 2-iyundagi «Buyuk 
ipak yoiini qayta tiklashda 0 ‘zbekiston Respublikasining ishtirokini avj 
oldirish va Respublikada xalqaro turizmni rivojlantirish borasidagi chora - 
tadbirlar to‘g‘risida” gi Farmoni.
2. 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999-yiI 23- 
martdagi «Madaniy boyliklami olib chiqish va olib kirish haqida»gi qarori.
3. 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1999-yil 15-apreldagi 
«2005-yilgacha bo‘lgan davrda 0 ‘zbekistonda turizmni rivojlantirish Davlat 
dasturi to‘g‘risida»gi Farmoni.
4. 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 2001-yil 30-aprelda qabul 
qilingan «Madaniy meros obyektlarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish 
to ‘g‘risida»gi Qonuni.
5. Tourism and Poverty Allevation-Recommendations for Action. WTO,
2004.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1 5 -B O B . T U R IS T IK S A Y O H A T L A R X A V F S IZ L IG IN I 
TA ’M IN L A S H
15.1. Sayohat davom ida tu ristlarn in g hayotiga ta ’sir e tu v c h i 
omillar.
15.2. Turistik sayohatlar xavfsizligini t a ’minlash ch o ra-tad b irlari.
15.1. Sayohat davomida turistlarning hayotiga 
ta ’sir etuvchi om illar
Atrof-muhit ta ’siri
A tm osfera bosim ining tushishi, yog‘ingarchilik, havo n am lig i, 
havo haroratining yuqoriligi yoki pastligi atro f-m u hit ta ’siri o m illari 
hisoblanadi.
T um i tashkil qilishda qulay faslni tan lash , turistik ta d b irla rn i 
am alga oshirish uch un qulay k u n la m i, turistik yo‘nalish u c h u n
trassani m aqsadga m uvofiq h o ld a ta n la s h , o b-havo va s h a r t-
sharoitlarini hisobga olish, yog‘ingarchiIikdan bekinish u c h u n jo y
b o ‘lishi kerak. B in olarni k o n d its io n e r, av to m atik n a z o r a t v a
signalizatsiya bilan ta ’m inlash, yuzaga kelishi m um kin bo‘lgan x a ta r
va qutqarish ch o ra-tadbirlari haqida turistlarn i vaqti-vaqti b ila n
ogohlantirish lozim.
Turistga berilgan ta ’rifdan m a ’lum ki, u boshqa bir joyga y ok i 
m am lakatga sayohat qiladi. A yniqsa, e n g xatarli om illar tu ristn in g
boshqa iqlim m intaqasiga, ya’ni o datd ag i yashash sharoitidan farq li 
o ‘laroq boshqa joyga borishidan yuzaga keladi. Turistik s a y o h a t 
qisqa boMganligi sababli, h am m a vaqt h am turistning o rg an izm i 
borgan yerdagi ob -hav o sharoitlariga o ‘rgana olmaydi.
M ahalliy vaqtning to ‘g ‘ri kelm asligi sababli turist yaxshi u x lay
olm aydi va o ‘zini yom on his qiladi, ekskursiyalarda m a’lu m o tla rn i 
yaxshi esda olib qola olm aydi va unga qizil ko‘zlar degan ta ’rif h a m
beriladi. O b-havosi issiq b o ‘lgan joyga bo rg an d a organizm ga issiq 
havo ta ’sir qiladi. Masalan, agar Isroilda yozda m a’lum bir m iq d o rd a 
suv ichilmasa (kuniga 5 litrgacha), u n d a organizm suvsizlanadi va 
og‘ir oqibatlarga olib keladi.
Shuning u ch u n tu r yaxshilab ish lab chiqilishi va tu ris tn in g
jism oniy holatini hisobga olishi, tu ristni o rtiq ch a zo ‘riqtirm aslik va
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

unga joy sharoitlariga moslashish uchun m a’lum b ir vaqt (va albatta 
dam ) ham berish kerak.
Jismoniy toliqish, asabiy va ruhiy omillar
Turist 1000 AQSH dollariga yoMIanma sotib olib, sarflagan puliga 
yarasha dam olishni xohlaydi. Lekin, kundalik hayotda es-hushi 
joyida boMgan o d am lar kuniga besh m arta dengizda c h o ‘milmaydi, 
sak ram ay d i va u n c h a k o ‘p y ug u rm ay d i, issiq d a k o ‘p so atli 
ekskursiyalarga h a r kuni boraverm aydi, ertalabgacha ashula aytib, 
raqsga tu shm ay di, h a r xil va o ‘rganilm agan ovq atlar iste’m ol 
qilm aydi. B a’zan tu riz m d a organizm z o ‘riqadi, m asalan, k o ‘p 
ekskursiyalar, to q q a ch iq ish , dengíz va uzoq m uddatli avtobus 
ek sk u rsiy alari. B u la r jism o n iy jih a td a n b aq u v v at o d am larg a 
m o ‘ljallangan, y a’ni qisqa m uddatli zo‘riqishlarni ko‘tara oladigan 
odam larga. Q arib qolgan kishilar, yosh bolalar, sog‘lig‘i yom on 
b o ig a n , surunkali kasali b or odam lar, sh u n in g d ek b alan d d an
q o ‘rqadigan va dengiz chayqalishini ko‘ta ra olm aydiganlar shifokor 
bilan m aslahatlashishi va ehtim ol bu tu rd ag i safar va turlarga 
borishdan bosh tortishi kerak bo‘ladi. Ayrim turlarga turistlami qabul 
qilishda turistlardan sog‘lomligi haqida m a’lum otnom a talab qilinishi 
kerak.
Yo‘nalishni tashkil qilishda odam lam ing m a ’lum ot qabul qilish 
qobiliyatini hisobga olish kerak, dam olish uch u n ularga bo‘sh vaqt 
berish va m ustaqil o ‘zlari turistik resurslar bilan tanishishlarini 
t a ’m inlash kerak. Ish n i, turistlam i joyga yetkazish jadvalini va 
ta d b irla rn in g k e tm a -k e tlig in i h a r b ir s o n iy a g a c h a yaxshilab 
rejalashtirish kerak.
Turistlam ing b ir m e’yordagi hayot tarzin i t a ’m inlash uchun 
zarur va yetarli vaqt oraliqlarini obdon hisobga olish kerak (masalan, 
u y q u , o v q a tla n ish , gigiyenik, m aishiy va s a n ita r eh tiy o jlar). 
Ekskursiya ishining to ‘g ‘riligini belgilashda turistlam ing intellektual 
qobiliyatini, tu ristlar guruhining psixofizik tayyorgarligini, ham da 
ulam ing a n ’an alarin i, urf-odatlarini, dinini hisobga olish h am
m uhim o ‘rin tutadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Biologik omillar
Y uqum li kasalliklar v a ov q atd an z a h a rla n ish — ju d a xavfli 
hisoblanadi. Tropik iqlim m intaqasida joylashgan m am lakatlarda 
tarqalgan yuqumli kasalliklarga qarshi boshqa iqlim m intaqasidan 
kelgan turistlam ing bu y e rd a tarqalgan xavfli yuqum li kasalliklarga 
qarshi immuniteti yetarli boMmaydi. Sariq kasal, bezgak, tifv a boshqa 
kasalliklarni yuqtirib olish xavfi vujudga keladi. B un in g oldini olish 
uchun har xil profilaktik ta d b irla r o ‘tkaziladi, tu ristlarn i emlash va 
m axsus shifokor ru x sa tn o m a sin i olishi z a ru r b o ‘ladi. B unday 
ruxsatnom asiz m a m la k a tg a kiritilm aydi (b a ’zi h o lla rd a ularga 
aviachipta ham sotilmaydi). Bunday talablar ko‘proq Afrika, Janubiy 
A m erika va Janubiy O siyo m am lakatlariga bo rilg an d a ju d a m uhim
hisoblanadi. Shuni ta ’k id la b o ‘tish Iozim ki, y u q u m li h ud udlar 
xaritasida, sariq kasalligini yuqtirib olish xavfi b o r davlatlar jumlasiga 
Gretsiya kiritilgan, xolera kasalligi bor hududlarga Povolje va Odessa 
hududi kiritilgan. T uristlarga um um iy ovqatlanish m uassasalaridan 
tashqaridagi oziq-ovqat, m ahalliy savdo sh o x o b ch alarid an sotib 
olingan, ishlov berilm agan, x o m m ahsulotlarni va ayniqsa ko‘chada 
sotiladigan oziq-ovqat m a h su lo tla rin i yeyish tavsiy a etilm aydi. 
O vqatdan zaharlanish o q ib a ti — odatda ju d a h a m o g ‘ir b o ‘ladi.
H asharotlam ing, xatarli hayvonlam ing chaqishi — xavfni yuzaga 
keltiradi. Bu xavf aholi yashash joyidan tashqariga — changalzorlar, 
o ‘rm onlarga uyushtirilgan ekskursiyalarga borilganda yanada yomon 
oqibatlarga olib keladi. O b-havosi issiq m am lakatlarda suv havzalarida 
ch o ‘milish m um kin em as, plyajda xatarli infeksiyani yuqtirib olish 
m um kin.
Shaxsiy xavfsizlik va xavfsizlik buyumlari
Turistlarga o ‘g‘rilarning tajovuz qilish hollari te z -te z uchrab 
turadi. U lar firibgarlarning, k o ‘ch a va ch o ‘ntak o ‘g ‘rilarining diqqat 
m arkazida boMishadi. S h u n in g dek, turistlar te rro ristlar u ch u n qulay 
hujum qilish obyektlari hisoblanadilar.
R io -d e -Ja n e y ro (B ra z iliy a )d a politsiya v a k illa ri tu ristlarg a 
ularning vazifalari ro ‘yxatini ta q d im etadi. Bu ro ‘yxatda: turistlarga 
yolg‘iz sayr etish, qo‘riqlanayotgan plyaj va h u d u d lard an ikki kvartal 
uzoqqa ketish, taqinchoqlar taqish (uzuklar, ziraklar, zanjirlar), ko‘p
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

pul olib yurish, pulni m ehm onxona xonasida qoldirish, sum kalarni 
yerga q o ‘yish, fotoapparat va videokam eralarni stolga qo‘yish tavsiya 
etilmaydi.
1998-yili rus turistlaridan en g zam onaviy shovqinli plyajda 
o ‘g‘rilar 400 A Q SH dollarini olib q o ‘yishgan. Boshqa b ir holatni 
oladigan b o ‘lsak, m ehm onxonaga kirayotgan turistning qo 'lidan 
videokam erasini b ir o‘g‘ri olib qo‘yadi, turist qarshilik ko‘rsatganida, 
uni pistolotda otib qo‘yadi va ko‘zdan g‘oyib boMadi.
Ispaniyada turistlar mavsumi kelganda, o‘g‘rilar turistlami talashadi. 
Turistlar 0 ‘rta Yer dengizi atrofida joylashgan kurortlaiga borishganda, 
ular kredit karta yoki yo‘l chiptalaridan foydalanishmaydi, balki o ‘zlari 
bilan katta m iqdorda naqd pul olib borishadi. Shuning uchun ham bu 
yerda m ehm onxonalam i tunash keng yoyilgan.
Rossiyada ham bunday ishlar b o ‘lib turadi. H atto shaharlarning 
m arkazlarida ham turistlar to ‘la xavfsizlikda bo‘lmaydi. Butunjahon 
yo‘l ko‘rsatgichi (W O RD TR A V EL G U ID E 96-97 C O L U M B U S
PRESS L O N D O N nashriyoti)da quyidagicha yozilgan:
M oskva va S ankt-P eterburgning markaziy ko‘chalarida yosh 
o ‘sm irlar guruhi turistlam ing pulini va fotoapparitini olib qo‘yishadi, 
poyezdlarda yukni o‘rindiq tagiga yashirish tavsiya etiladi, aks holda 
ular yuklarini o ‘g‘irlatib qo‘yishlari mumkin. 1998-yil Sankt-Peterburg
— Tallin y o ‘nalishidagi poyezdda kechqurun yopilgan kupeda yuqori 
sifatli fm cha diplomat o‘g‘irlanadi. Chexiya rus turistlarining talanishi 
haqida om m aviy axborot vositasidan foydalanadi.
T e rro ristlar o ‘z!arining harakatlari uchun turistlar guruhini, 
alohida turistlam i va transport vositalari (samolyot, avtobus)ni 
tanlashadi. Rossiyada 1996-yili koreys turistlaridan iborat avtobus 
M oskva K rem l devori yonida terroristlar tom onidan qoMga olinadi 
va b u tu n dunyo 9 soat davom ida garovga olinganlarni qutqarish 
uchun qilingan mardlarcha harakatlar haqida reportajlami televizorda 
kuzatishgan. Yaxshiyamki, h am m a garovga olinganlar qutqariladi.
H ar b ir turistga qo‘riqchi yollab boMmaydi, lekin xavf haqida 
o gohlantirish, jam oat joylarida o ‘zini tutish qoidalari, transport 
vositalarida pasport, pullar va qim m atli narsalarni saqlash qoidalari, 
x ata r yuz b ergan hollarda q ilin ad ig an sug‘u rta xizm atlarin in g
mavjudligi k o ‘pgina ko‘ngi!buzar!iklam ing oldini oladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

X atarli nurianish va kimyoviy om illar
U ltra b in a fsh a n u rlan ish i, ra d io a k tiv lik d a ra ja sin in g y u q o ri 
b o ‘lishi — ju d a h a m k o ‘p u c h ra y d ig a n o m illa r h is o b la n a d i. 
U ltrabinafsha nurianish xavfi b o r h o llard a (quyoshdan kuyish, issiq 
urishi) turistlarni ogohlantirish kerak h am d a ularga xatarli h u d u d g a 
borishganda shaxsiy him oya vositalari (quyosh nuriga qarsh i k o ‘z 
oynaklar, him oyalovchi krem , m az va kiyim lar)ni ishlatish tavsiya 
etiladi. Bu to g ‘larga uyushtirilgan safarlarda, to g‘-c h a n g ‘i va suv 
sayohatida h am keng tarqalgan.
R a d ia ts iy a d a ra ja s i y u q o ri b o ‘lg a n h u d u d la rg a t u r i s t i k
yo 'n alish larni uyushtirish m u m kin em as. Y aponiyalik k o ‘p g in a 
turistlar do im o o ‘zlari bilan radiatsiya darajasini ko‘rsatuvchi m axsus 
datchiklar olib yurishadi va radiatsiya darajasini yuqoriligini sezishsa, 
turistik yo‘n alishlam i to ‘xtatishlari h a m m um kin.
Joylarning inson organizm iga ta ’sir qiluvchi kim yoviy o m illari 
h am b o ‘la d i (m a s a la n , z a h a rlo v c h i, o g ‘riq p ay d o q ilu v c h i) . 
Y o‘nalishni tashkil qilish vaqtida b u n d ay om illar b o r y o ‘qligini 
tekshirish kerak. Suv tarkibida, ayniqsa, ichim lik suvi tark ib id a, 
havo, tup ro q , oziq-ovqat m ahsulotlari tarkibidagi zararli m o d d a la r 
ustidan n azo rat o ‘m atish kerak. Shuningdek, kim yoviy t a ’siri p ast 
b o ‘lgan yo‘nalish trassalarini, yo‘lda d am olish jo y larini, uxlash 
uchun jo y lam i, ovqatlanish u ch u n va d a m olish jo y larini ta n la sh
maqsadga m uvofiqdir. Joylarda dezinfeksiya ishlarini qoMlash kerak.
Yong‘in xavfi
Qurilish m e ’yorlari va qoidalariga do im o rioya qilish kerak . 
Shuningdek, turistlam ing him oyasi u ch u n obyekt va m uassasalarda 
yong‘in xavfining oldini oladigan q o ‘llanm alarga ham e ’tib o r berilsa, 
maqsadga m uvofiq b o ‘lar edi.
Tashish bosqichidagi xavf va x atarlar
Sayohatda turistlarni tashish ju d a h am xatarli boMgan b o sq ich
hisoblanadi, chunki transport vositalari ju d a katta xatar m anbalaridir. 
Tashish turlarining ham m asida xavfsizlik eng asosiy m asala boMishiga 
qaram asdan, noxush hodisalarning k o ‘pi tashish bosqichida so d ir 
b o ‘ladi. A vtobuslam ing avariyaga u ch rash i, tem iryo ‘1 p o y ezd larin i 
(eng zam onaviy liniyalar ham ) relslardan chiqib ketishi ( 1998-yili
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

G erm aniyada yuqori tezlik bilan harakat qiladigan poyezd relsdan 
chiqib ketgan va bu og‘ir oqibatlarga olib kelgan. 2006-yilning avgust 
oyida Misrda bir-biriga qaram a-qarshi yo‘lga chiqqan poyezdlarning 
to ‘qnash kelishi natijasida yuzlab odamlar vafot etdi va jarohatlandi), 
dengiz kem alarining c h o ‘kishi, ham ma m arkadagi sam olyotlarning 
yerga yoki dengizga qulashi m um kin. Texnik yoki tabiiy nosozliklar 
falokatlarni keltirib ch iq arad i, lekin bunday ho llar terroristlam ing 
ishi deb belgilanm aydi. H ar hafta butun ja h o n ju d a ham ayanchli 
hodisalar bilan birga o ‘n va o ‘ndan ortiq o d am lar o ‘limi bilan 
tug ay o tg an falo k a tla rn i e sh itib larzaga keladi. L ekin, bun d ay
hodisalar tashish hajm ining kam foizini tashkil etadi. Agar bunday 
b o ‘lm aganda hech kim b iro r-b ir yerga borm asdi, xavfdan q o ‘rqib 
uy da o ‘tira r edi. B u n d a n tash q ari, h ar b ir tu rist say oh atga 
otlanayotganda, alb atta, u bilan hech narsa sodir b o ‘lmaydi, — deb 
hisoblaydi.
H ar bir transport tu rid a y o ‘lovchilarni tashish qoidalari mavjud 
va shu bilan birga yoMovchi va ularning yuklarini sug‘urtalovchi 
in stitu tlar tashkil etilgan. H avo va dengiz, avtom obil va ternir 
y o ‘llarida tashish haq id a B utunjahon Konvensiyasi qabul qilingan. 
B unda xavfsizlik qoidalari asosiy o ‘rinni egallaydi.
Belgilangan qoidalarning turistlar tomonidan buzilishi
Shuni ta ’kidlab o ‘tish lozim ki, turistlar o ‘rnatilgan qoidalarni 
buzishadi va buning natijasida yom on vaziyatlarga tushib qolishadi. 
Ekskursiyalarda e ’tiborsizlik tufayli guruhdan qolib ketishadi, xatarli 
parvozlarda ishtirok etad ila r, toMqin kuchli boMgan hollarda ham
d e n g iz d a c h o ‘m ilis h a d i. T u ristla rg a b ir o ‘z la ri yo k i y o ‘l 
k o ‘rsatuvchisiz borish tavsiya etilmagan hududlarga, ko‘ngilochar 
muassasalarga borishadi, m ahalliy aholi bilan m uom alada bo‘lishadi 
va turli kasalliklarni yuqtirib olishadi.
15.2. Turistik sayohatlar xavfsizligini 
t a ’minlash chora-tadbirlari
T uristik sa y o h a tla r xavfsizligini t a ’m inlash c h o ra -ta d b irla ri 
haqida gapirganda, avvalo, 0 ‘zbekiston Respublikasining «Turizm 
t o ‘g ‘risida»gi Q o n u n id a belgilab berilgan m odd alarg a diqqatni
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qaratm oq Jozim. Ayniqsa, qon u nn ing 18 va 19-m oddalarida bu 
h a q d a a n iq k o ‘rs a tm a la r b e r ilg a n . J u m la d a n , 1 8 -m o d d a
«Turistlam ing xavfsizligi kafolati», — d e b n o m lan ib , unda shunday 
deyiladi: « 0 ‘zbekiston Respublikasi hu du d ida turistlam ing xavfsizligi 
davlat to m on id an kafolatlanadi. T u rizm sohasidagi vakolatli davlat 
organi m anfaatdor vazirliklar va idoralar bilan birgalikda turistlam ing 
him oya qilinishini ham da xavfsizligini t a ’m in lash dasturini ishlab 
chiqadi va uning bajarilishini tashkil etad i.
M ahalliy davlat hokim iyati organlari tu riz m sohasida b arch a 
turistik yo‘nalishlar b o ‘yicha tu ristlam in g him o ya qilinishini va 
xavfsizligini ta ’m inlash m intaqaviy d a stu rlarin i ishlab chiqadilar va 
ulam ing bajarilishini tashkil etadilar.
Turistik faoliyat subyektlari tu ristlam in g xavfsizligini ta ’m inlash, 
u lar jarohatlanganda, kasallanganda va b o sh q a hollarda tibbiy va 
o ‘zga xil yordam ko‘rsatish yuzasidan a n iq ch o ra-tad b irla r ishlab 
chiqadilar».
U shbu m oddalarni sharhlaydigan b o ‘lsak, d arhaqiqat, h ar b ir 
davlat o ‘z hududida turistlam ing xavfsizligini t a ’m inlash u c h u n
kafolat beradi. B unda turistlarga y e tk a z ila d ig a n h a r qanday — 
jism oniy, m oddiy va m a’naviy zarar b o ‘lm asligi kerak. Turist erkin, 
siyosiy b o ‘h to n la rd a n holi, b o rilg an m a m la k a t ichki ishlariga 
aralashm aydigan sayyohdir. H ozirgi v aq td a turistlarni terro ristlar 
to m o n id a n garovga o lish , u la rn i q o ‘r q itis h va tu rli z a r a rla r
yetkazilishini ommaviy axborot vositalari to m o n id a n eshitib turam iz. 
Bu kabi salbiy holatlarning oldini olish v a ularga qarshi kurashish, 
ch ora-tad birlar ishlab chiqish h a r b ir d av latn in g oldida tu rg an
m uhim siyosiy vazifadir.
F o rs-m ajor holatlari ro‘y bergan d a h a m davlat kafolati en g
m uhim masala b o 'lib qoladi. Zilzila, suv to sh q in i va boshqa tabiiy 
ofatlar oldini olish va m uhim tad b irlar k o 'ris h lozim .
Siyosiy ah am iy atg a m o lik v a z iy a tla rd a , x u su san , c h e g a ra
hududlaridagi turistik markazlarga turistlam i kiritish yoki kiritmaslik 
ham o ‘ta nozik masaladir. M asalan, Afg‘o n isto n bilan chegaradosh 
b o lg a n Term iz shahriga arxeologik yoki m e ’m oriy m aqsadlarda 
uyushtiriladigan sayohatlam i taqiqlab q o ‘yish faqat 0 ‘zbekiston 
hukumatining vakolatiga kiradi. C hunki, b u m asala siyosiy ahamiyatga
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

egadir. Turist hayoti daxlsiz bo‘lib, u albatta himoyaga muhtoj. Bunda 
davlat eng asosiy vazifani bajarishi kerak. Huddi shunday holatlarni 
h a rb ir chegaradosh davlatlar misolida ham ko‘rish mumkin.
« 0 ‘zbekturizm » M K vakolatli davlat organi sifatida aloqador 
davlat tashkilotlari bilan birgalikda; shuningdek, viloyat, sh ah ar va 
tum an hokim liklari o ‘z hududlaridagi turistik yo‘nalishlarda; turistik 
korxona va tash k ilo tlar esa ichki im koniyatlaridan kelib chiqqan 
holda tu ristlarn in g him o y a qilinishi va xavfsizligini t a ’m inlash 
yuzasidan o ‘z d asturlarini ishlab chiqib, uning bajarilishi ustidan 
nazorat olib b o rishlari lozim.
Q onunning 19-m oddasi «Turistlarning xavfsizligini ta ’m inlash 
chora-tadbirlari», — deb nomlanib, unda «turistik faoliyat subyektlari 
turistlarning xavfsizligini ta ’m inlash maqsadida:
— turistlarning safarda xavf-xatardan holi boMishlari uchun shart- 
sharoitni, safar, sayr, ekskursiya yo‘llari, m usobaqalar o ‘tkaziladigan 
joylarning obodligini ta ’minlashlari;
— turistlarga jaro h atlan ish va baxtsiz hodisalardan saqlanish 
ham da ularning oldini olish usullarini o ‘rgatishlari, birinchi tibbiy 
yordam k o ‘rsatish yuzasidan yo‘l-yo‘riq berishlari, shuningdek, 
belgilangan yo‘nalishning xususiyati va turistlarning xatti-harakatiga 
bog‘liq holda yuzaga kelishi m um kin boMgan xavf manbalari haqida 
ularning o ‘zini x ab ard o r qilishlari;
— turistlarning sayohatlar, safarlar, m usobaqalar, boshqa turistik 
tadbirlarga tayyorgarligi ustidan nazoratni am alga oshirishlari;
— falokatga uch rag an turistlarga tezko r yordam ko‘rsatishlari;
— avtom obil, to g ‘, chang'i, velosiped, suv, m ototsikl, piyoda 
safar, g‘o r tu rizm i va turizm ning boshqa maxsus turlarini tashkil 
etish va o ‘tkazishda xavfsizlikning alohida talablarini ishlab chiqishlari 
va am alga oshirishlari shart.
T u ris tik s a y o h a tla r n i tu r is tla r
h a ra k a tla n is h in in g faol 
shakllaridan foydalangan holda tashkil etishga ixtisoslashgan turistik 
faoliyat subyektlari turistlarning xavfsizligini ta ’m inlash, ekstrem al 
vaziyatlarda u la rg a yo rd am k o ‘rsatish va ularni him oya qilish 
m aqsadida x izm at k o ‘rsatishni ko‘zlab qidiruv-qutqaruv xizm atlari 
bilan sh artn o m alar tuzadilar. Q idiruv-qutqaruuv xizmatlari qonun 
hujjatlarida belgilangan tartibda tashkil etiladi», - deyilgan.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Tayanch ¡boralar:
—Xavfsizlik choralari
— A trof-m uhit ta ’siri
— Jism oniy toliqish
— M oddiy-m a’naviy ziyon
N azorat va mulohaza savollari: