Turizm asoslari

m a y o q n i
dastlabki yaratilgan shaklida tiklamoqchi va uning
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

konstruksiyasini kuchli seysmik k ark as 
b ila n
o ‘zgartirib, u n d a n
turistik diqqatga sazovor joy qilm oqchi.
Ba’zi dunyo m o ‘jizalarining qadim gi r o ‘yxatlarida yuqorida ay tib
o ‘tilgan obyektlardan bittasining o ‘rniga V avilon minorasi yoki F o rs 
sh o h i Syrus saroy i kiritilgan. D u n y o m o ‘jiz a la rin in g b o s h q a
ro ‘yxatlari h am m avjud, ularga o 'r ta a sria rd a yaratilgan ob yek tlar, 
hozirgi zam on inshootiari va kashfiyotlari kiritilgan.
D unyo m o‘jizalariga «Buyuk X itoy d evori»ni kiritish ad o la td a n
b o ‘lardi. M ustahkam qal’a devordan ib o rat ulkan inshoot b u tu n
m am lakat u zra X itoyning sh im o liy q is m id a sh arq d an g ‘a rb g a
c h o ‘zilgan. D evom i qurish eram izd an a w a lg i taxm inan 25 0 -y il 
im perator C h u in S hin Huang Ti to m o n id a n boshlangan. A sosiy 
ishlar eram izning III asriga kelib tu g ag an . M uhandislik n u q ta y i 
n a z a rid a n , b u in sh o o t M isr e h ro m la r in in g b arch asi q o ‘s h iIib
olinganda unga sarflangan ishdan y u q o rid a turadi. In sh o o tn in g
aham iyati g‘arbiy-shim oldan k elad ig an d u sh m a n la r b o sq in id a n
saqlanish b o ‘lgan. D evor qurilishiga u z o q d avr m obaynida y u z 
minglab ishchilar ishtirok etishgan. D e v o m in g uzunligi h a r b ir
insonni hayratda qoldiradi. D evom ing h aq iq iy uzunligi to ‘g‘risidagi 
m a’lum otlar bir-biriga to ‘g ‘ri kelmaydi. S h u n d ay m a’lu m o tla rb o rk i, 
devor uzunligi 2150 mil (4500 km ) d eb k o ‘rsatiladi. G innes k ito b id a 
inshoot uzunligi 6200 mil deb k o ‘rsatilg an (qurib b itkazilm agan 
qism lar bilan birgalikda). Devor b alandligi tu rlich a 5 m. d an 10 m . 
gacha, qalinligi 10 m. gacha. D evor ustig a y o ‘lak qurilgan va u n d a
yurish m um kin b o ‘lgan. Xitoy sayyohi L in Y oudia 1990-yil b irin c h i 
b o lib devor ustining u boshidan bu b o sh ig ach a piyoda bosib o ‘tg a n . 
D evom ing yaxshi saqlangan qismi P ek in (Beydjing) shim oliga 70 
km . joydan o ‘tgan va m ashhur turistik o by ekt hisoblanadi.
Shuningdek, m ashhur g‘orlar, q a l’a la r va qasrlar ham tu ristik
resurslar tark ib ig a kiradi. M ash h u r g 'o r la r yer osti b o ‘s h liq la ri 
q o ‘riqlash obyekti hisoblanadi, b a ’zan u y er osti suvlari faoliyati 
natijasida yengil eruvchi loyqali tu z la rd a n (gips, tosh tuzi, d o lo m it, 
ohak tosh) tashkil topib ju d a katta h a jm la rd a b o ‘ladi. D u nyodagi 
eng katta g‘o r A Q SH ning K entukki sh ta tid a joylashgan M a m o n t 
g‘ori hisoblanadi. U b ir qator stalaktik z allar va koridorlardan ib o rat, 
um um iy uzunligi 530 km. dan ortiq . Y e r yuzasida eng c h u q u r
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

g ‘orlardan Fransiyadagi P er-S en-M arten (chuqurligi 1171 m.) va 
Berje g‘oridir. C h u q u r g‘orlarda, yer osti dengizlarida va koMlarda 
o ‘ziga xos fauna va flora topilgan: baliqlar, suvda va quruqlikda 
yashovchilar va h ash aro tlar b o lib , ular b u tunlay qorong‘ulikda 
yashaydilar, k o ‘rishg a qobil em as, ularda k o ‘zlarn in g o ‘rniga 
m o ‘ylari, oyoqlari rivojlanadi. Ba’zi g‘orlardan tarixiy odam lar 
turarjoylaii, devoriy rasm lartopilgan. Dunyodagi ko‘pchilik g‘orlar 
turizmning eng m ashhur obyektlari hisoblanadi va davlat himoyasida 
b o ‘ladi.
Qal’alar
M ashhur turistik obyektlarga davlat mulki va q o ‘riqlanuvchi 
hudud, - deb e ’lon qilingan o ‘rta asr q a l’alari kiradi. 0 ‘rta asr 
feodallari, qirollar, sultonlar, shohlar va boshqa hukm dorlar yashagan 
istehkom uy-joylari h am qal’alardir. Q aFa — qasrlar odatda yetib 
borish qiyin joylarga, tikka tepaliklarga va tog‘larga qurilgan. Qal’alar 
atrofiga aholi to ‘p lan gan va u yerda yashovchilar dushm an kelgan 
paytda qal’aga yashirinishgan. QaPalar uzoq oylab qamalga chidagan 
va am alda ularga kirib boMmagan. Vaqt o ‘tishi bilan alohida qal’alar 
katta shaharlar va h a tto poytaxtlar m arkazida joylashib qolgan.
Q al’alar arxitekturasi va ichki joylashuvi b o ‘yicha juda h am turfa 
xildir. XIV—XV a s rla rd a q a l’alar o ‘zin in g h arb iy aham iy atin i 
yo‘qotgan va b o rg an sari saroy ahli va aristokratlar saroylariga 
aylangan. Q a l’a in sh o o tla rin in g k atta q ism i b izg acha xaroba 
k o ‘rin is h id a y e tib k e lg a n , le k in Is p a n iy a , G e rm a n iy a va 
Shveysariyadagi saqlangan va qayta tiklangan q al’alar asosan muzey 
ko‘rinishida o‘rta asrlam ing jihozlar, kartinalar, idish-tovoqlar, mebel 
va interyerning ichki elem entlarining ajoyib kolleksiyalari bilan 
jihozlangan.
Q al’alar turistik dasturlam ing obyektlaridan biri hisoblanadi va 
tu ristla r b a jo n -u dil ularga borishadi. Eng m a sh h u r q a l’alar 
G erm aniyada, Shveysariyadadir. Ispaniya va Fransiyada esa tarixiy 
yodgorliklar ko‘p m iqdordajoylashgan. Fransiyaning ajoyib, noyob 
qasrlari b o ‘yicha m axsus turistik marshrut ta k lif qilinadi.
Polshada 20 d a n o rtiq qal’a m a’lum. Keyingi vaqtlarda harbiy 
aham iyatini yo‘q o tg an q a l’alar o ‘rniga saroy xarakteridagi ko‘rkam 
qasrlar qurila boshladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

B avariyadagi (G e rm a n iy a ) N o y x sh v a n sh ta y n qasri n o y o b
hisoblanadi. K o‘p minorali ushbu q asm in g tashqi arxitekturasi U old 
Disneyga, D isneylend tipidagi b a rc h a te m a tik parklarga (A m erik a, 
Y evropa va Yaponiyada) em blem a qilib q o ‘yilgan. D isneylendning 
afsonaviy parklari yaratishida pro to tip b o ‘lib xizmat qilgan. M ash h u r 
qal’alar qatoriga Viborgshahridagi q al’a (Rossiya) va Finlyandiyadagi 
N eyshlot (Savanna) lam i qo‘shish m u m k in .
Xulosa
Turistik resurslar turistik qiziqish b ilan bog‘liq. Y a’ni, tu ristik
resurslar turistlarda qiziqish uyg‘otishi kerak. Shundagina ko‘zlan g an
maqsadga erishiladi. Qiziqish ob y ek tlarin i turizm tash kilo tch ilari 
izlab topishlari kerak.
T uristik resurslar boMsagina tu riz m am alga oshadi. U la rsiz
tu riz m n i ta s a w u r etish m u m k in e m a s. R esurslar tu r iz m n in g
yuragidir. Turistik resurslardan u n u m li va maqsadli foydalanish 
lozim.
]-ilova
0 ‘zbekistonning tarixiy va m adaniy yodgorlik resurslari 
0 ‘zbekiston Respublikasi turizm markazlari
Poytaxti T oshkent shahri. iq lim i — m o ‘tadiI, subtropik iqlim . 
Davlat tuzum i - respublika. M aydoni — 447,4 ming kv. km., aholisi
— 25 m in., tili — o ‘zbek, dini — islo m , pul birligi — 0 ‘zb ek isto n
so‘mi.
0 ‘zb ek isto n tarixi va kelajagi b u y u k davlat. Eng q a d im g i 
m a d a n iy a t d u rd o n a la ri. IX —X V a s rla rd a g i m a d a n iy h a y o t . 
O czbekistonning «Buyuk ipak yo‘li»dagi m arkaziy hudud ekanligi.
K o ‘h n a m a d an iy at m a rk a z la ri: a rx eo lo g iy a — A fro siy o b , 
Varaxsha, Sopollitepa, Fayoztepa, S h o sh tep a, O qtepa, S h o h ru h iy a 
yodgorliklari; davlatchilik - X o razm , B aqtriya, So‘g‘d, K u sh o n , 
Q a n g ‘ d a v la tla ri; sh ah arso zlik — S a m a rq a n d , B uxoro, X iv a , 
Shahrisabz, T erm iz, Qo‘qon, T o sh k en t, K arm ana, Qarshi k en tlari; 
m e’m orchilik — Shohizinda, Z an gi o ta , B ahovuddin N a q sh b a n d , 
Shayx H ovandi T oh ur m ajm ualari; R egiston, (U lug‘bek, T illak o ri,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Sherdor), Ko‘kaldosh, B aroqxon, Abdulqosim madrasalari; G o ‘ri 
A m ir, R uhobod, B ibixonim m aqbaralari; m asjidlar va boshqa 
inshootlar; h u n arm a n d c h ilik - sang (to sh )taroshlik , zargarlik, 
zardo‘zlik, misgarlik, yog‘och o ‘ymakorlik, ganch o ‘ymakorlik; san’at
- adabiyot, musiqa, raqs, haykaitaroshlik, m iniatura va rassomchilik, 
xattotlik, kashtachilik va boshqalar.
0 ‘zbekistonda m ustaqiilik yillarida bunyod etilgan m e’morchilik 
va shaharsozlik. «Buyuk ipak yo‘li»ning qayta tiklanishi. Alisher 
Navoiy, Amir Tem ur, Bobur Mirzo, Ahmad aI-Farg‘oniy, Alpomish 
h ay k a lla rin in g , B a h o v u d d in N a q sh b a n d , Im o m a l-B u x o riy , 
B urhonuddin a l-M arg ‘inoniy, Abu M ansur M oturudiy yodgorlik 
m ajm ualarining, T em uriy lar tarixi Davlat m uzeyi, X otira maydoni, 
S hahidlar xotirasi xiyoboni obidalarining barpo etilishi va ularning 
turizm markazlari sifatida nam oyon bo‘lishi.
I n te r k o n tin e n ta l, 
S h e r a to n , Le M e r id ia n , A frosiyob 
m ehm onxonalarining, H ayvonot bog'i, Akvaparklarning ochilishi. 
Toshkent, Sam arqand, Buxoro, X iva,Term iz, Shahrisabz, Andijon, 
N am angan, Farg£ona, M arg‘ilon, Jizzax, G uliston kabi shaharlaming 
zam onaviy qiyofaga kirishi, ulardagi m e’m orchilik binolarining 
milliylik xususiyatlari.
0 ‘zbekiston R espublikasi Vazirlar M ahkam asining 1992-yil 3- 
noyabrda « B ah o v u dd in N aq shb an d tavallu d in in g 675-yilligini 
nishonlashga tayyorgarlik ko‘rish to ‘g‘risida»gi, 1993-yil 23-aprelda 
«1994-yilda o ‘rta asrlarning buyuk olim i M uham m ad Tarag‘ay 
U lug‘bekning 600 yillik yubileyini o ‘tkazish to ‘g‘risida»gi, 1994-yil 
29-dekabrda «Amir T em u r tavalludining 660 yilligini nishonlash 
to ‘g‘risida»gi, 1996-yil 3-yanvarda «Buxoro va Xiva shahrining 2500 
yillik yubileyini nishonlashga tayyorgarlik ko‘rish to ‘g‘risida»gi, 1997- 
yil 29-aprelda «Im om al-Buxoriy tavalludining hijriy-qamariy taqvim 
bo‘yicha 1225 yilligini nishonlash to ‘g‘risida»gi, shu yili 27-noyabrda 
«A hm ad a l-F a rg ‘o n iy tav allu d in in g 1200 yilligini nishonlash 
to ‘g‘risida»gi, shu yili 23-dekabrda «Buyuk m u saw ir Kamoliddin 
Behzod tavalludining 545 yilligini nishonlash to ‘g‘risida»gi, 1999- 
yil 27-dekabrda «T erm iz shahrining 2500-yilligini nishonlashga 
tayyorgarlik ko‘rish va o ‘tkazish to ‘g‘risida»gi qarorlarining tarixiy 
aham iyati va ularning turizm ishiga qo‘shgan ulkan hissasi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Sam arqand viloyati yodgorlik re s u rs la ri
S am arqand tarixi. Ko‘hna Afrosiyob. A m ir T em ur va te m u riy lar 
davrida m adaniy hayot. Arab sayyohi ib n B attutaning S am arq an d g a 
tashrifi. Ispan elchisi Lui G onzales de K lavixoning T em ur saro y id a 
bo‘lishi.
Sam arqand m e’morchiligi: S h o h iz in d a majmuyi. M ilodiy V II 
asrda yashagan payg'ambarimizning am akivachchasi bo‘lmish Q u sam
ibn Abbos 677-yili shu yerda shahid b o ‘lib , dafn etilganlar. M a z k u r 
yodgorliklar m ajm uyi uning sharafiga S ho h izin d a (Tirik sh o h ), — 
deb ataladi. U n d a asosan milodiy IX a srd a n turli m aqbaralar q u rila
boshlagan. Am ir Tem ur bu yerda go‘zaI b in o lar — maqbaralar bun y o d
ettirgan. A rab sayyohi Ibn B attu ta h a m S hohizinda z iy o ra tid a
b o ‘lgan. M ajm u ad a Q usam ib n A b b o s m a q b arasid an ta s h q a r i 
Q ozizoda Rum iy, Shirinbeka og‘a, S h o d i M ulk og‘a, T um an o g ‘a, 
Tug‘li Tekin, A m irzoda, U sta Ali, A m ir B urunduq, X o‘ja A h m a d
ham da shaxsi n o m a’lum m aqbaralar, sakkiz yoqli shiypon va bo sh q a 
inshootlar mujassam. Barcha m a q b aralar X IV —XV asrlarga oid.
G o ‘ri A m ir maqbarasi. M aqbara asli T em u m in g farm oni b ila n
nabirasi M uham m ad Sulton xotirasi u c h u n qurdirilgan, lekin, o rad an
besh oy o ‘tgach, T em um ing o ‘zi h a m sh u yerda dafn etilganligi 
sababli, G o ‘ri A m ir nom ini olgan. B u y e rd a T em u r va M u h am m ad
S u lto n d a n ta s h q a ri, s o h ib q iro n n in g o ‘g ‘illari - S h o h ru h v a 
M ironshoh, nabirasi U lug‘bek, ustozi M ir Sayyid Baraka h a m d a
Shoh Xo‘ja ismli shaxsi nom a’lum q a b rla r m ujassam . 1941-yili iy u n
oyida G o ‘ri A m ir m aqbarasida arxeologik komissiya q azish m alar 
o ‘tkazgan.
Ruhobod m aqbarasi. Shayx B u rx o n u d d in Sag‘aijiy nom i b ilan
m ashhur b o ‘lgan ushbu maqbara A m ir T e m u r tom onidan qurdirilgan 
va uning m a’naviy piri, - deyiladi. X IX asr m a’lum otlarida u n in g
oldida masjid, m inora, darvozaxonalar b u n y o d etilganligi yozilgan.
Bibixonim masjidi. Am ir T em u m in g H ind isto n g a zafarli yurishi 
sharafiga 1399-yili go‘zal malikasi Saroy M ulkxonim masjid q u rd ira 
boshlagan va uni 1404-yili tugallagan. M asjid ro ‘parasida B ibixonim
m aqbarasi ham m avjud. 1941-yilgi arxeo lo gik ekspeditsiya u shbu 
m aqbarani h am ochgan. U nda Bibixonim ja sad i T em ur va Ulug‘b ek
jasadlari kabi m o‘miyolangan edi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Registon. Bu yerda u ch ta yodgorlik ansam bli mujassam:
M irzo Ulug‘bck m a d ra sa si. 1417-yili U lu g 'b ek to m o n id an
bunyod etilgan. 0 ‘z davrida ilm-fan markaziga aylangan. Uning 
m e ’m o rch ilig i m o n u m e n ta l p e s h to q la r, y o n g u m b a z la r va 
m inoralardan iborat. M adrasa pishiq bo‘lishiga qaram ay shim oli- 
sharqiy m inora p eshto q dan qochib, ancha og‘a boshlagan, 1932- 
yili m inora to ‘g‘rilangan. M adrasa juda ham hasham atlidir.
S h erd o r m a d ra sa si. 1619— 1636-yillarda S am arq an d shahri 
h o k im i Y a la n g to ‘s h b iy B a h o d ir farm o n i b ila n q u rd irilg a n . 
R eg iston dagi M irz o U lu g ‘bek m a d ra sa sin in g q a ra m a -q a rsh i 
to m o n id a jo y la s h g a n va U lu g ‘bek m a d ra sa sin in g m e ’m oriy 
uslubini qaytargan. U n ing m e ’mori usta A bduljabbordir. M adrasa 
d in iy oliy o ‘quv yu rti vazifasini bajargan. U ning peshtoqi alohida 
b ezaklar va ko sh inlar b ilan bezatilgan. Peshtoqdagi sherlar tasviri 
ju d a jo z ib a li. S h e r la r n in g o h u g a ta sh la n a y o tg a n m a n zarasi 
tasvirlangan. S h erlar o rq a fonida quyosh aks ettirilgan. U odam
qiyofasidadir.
Tillakori m adrasasi. 1646— 1647-yillarda qurilgan bu bino ham
Y alangto‘shbiy B ahodir tom onidan bunyod etilgan. U Registondagi 
m e ’moriy yodgorliklar kompozitsiyasini sim m etrik tarzda to ‘ldiradi. 
Ichidagi masjid nihoyasiga yetmagan. Masjid markaziy xonasi jozibali 
va dabdabalidir. B archa husnkor jilolarga tilla suvi yurgizilgan. 
Shuning uchun uni T illakori, - deb ataladi.
Ulug‘bek rasadxonasi. 
M ashhur rasadxona C h o ‘pon ota tepaligi 
etagida, O birahm at arig‘i b o ‘yicha qurilgan. Bobur uni uch qavatli, 
usti sirli qilib bezatilgan edi, — deya yozgan. Rasadxona diam etri 
46,40 m etr, balandligi kam ida 30 m etr b o ‘lib, ichida katta asbob 
o ‘rnatilgan. Bu yerda quyosh, oy va boshqa sayyoralar kuzatilgan. 
U ni arxeolog V.L. V yatkin topgan va ochgan. Buzilib ketgan 
rasadxonadan hozirda uning yer ostidagi qoldig‘i qolgan, xolos.
Abu M ansur M oturudiy maqbarasi. 
U ning to ‘liq nomi — Im om
Abu M ansur M uham m ad ibn M uham m ad al-Xanafiy al-M oturudiy 
as-Sam arqandiydir. U Sam arqandning M oturud mavzesida X asrda 
tu g ‘ilgan, xanafiya m azhabining yaratilishida faol ishtirok etgan. 
U ning ta ’Iimoti M o v aro u n n ah r, Turkiya va H indistonda keng 
yoyilgan. Qabri C h o k ard iza qabristonida. 2000-yil 0 ‘zbekiston
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Respublikasi Prezidenti I .A. Karimov farm oni bilan yodgorlik qayta 
tiklandi, go‘zal ziyoratgohga aylandi.
Imom al-B uxoriy m aqbarasi. IX asrda yashab, «hadis ilm ida 
a m ir al-m o ‘m iniyn», — degan sharafli n o m g a sazovor boMgan 
m uhaddislam ing eng buyugi hisoblanadilar. B obom izdan «Al-jome* 
as-sahih»dek asar bunyod b o ‘lib, uning nom ini b u tu n islom olamiga 
tanitdi. U1 zot Buxoro shahrid a tavallud to p g an lar. Ziyoratgoh esa 
S am arqand viloyatining C helak tu m anidagi X artang qishlog‘ida 
jo y la sh g a n . P re z id e n tim iz fa rm o n i b ila n 1 9 9 8 -y il b u y u k
m uhaddisning hijriy-qam ariy taqvim b o ‘y ich a 1225-yilligi keng 
nishonlanib, unga ajoyib yodgorlik m ajm uyi buny o d etildi.
H azrati Xizr masjidi. Sam arqandda qurilgan birinchi masjid shu 
ekanligi rivoyat qilinadi. XIX asrning o 'rta la rid a qadimgi masjid 
poydevoriga hozirgi masjid o ‘rnatilgan. T ikkalikda joylashgan bu 
m a sjid n in g o ld i p e s h a y v o n li b o ‘lib , h a s h a m a tli. X o n a q o h , 
darvozaxona, m in oralard an iborat. Turli d av rla rd a qurilgan va 
tiklangan. Bosh m e’mori usta Abdulqodir Boqiyevdir. Yaxshi niyatlar 
bilan unga yuqoridagi n om berilgan.
Buxoro viloyati yodgorlik re su rsla ri
B u x o ro ta r ix i. K o ‘h n a V arax sh a . S o m o n iy la r d a v la ti. 
Shayboniyxon asos solgan B uxoro xonligi. S av d o karvo nlari, 
hunarm andchilik, ilm -fan va m adaniyatning rivojlanishi. Rossiya, 
X itoy, Hindiston kabi davlatlar bilan savdo va elchilik aloqalarining 
olib borilishi. Italiyalik m ashh ur sayyoh M ark o P oloning, ingliz 
sayyohi A ntoni Jenkinson, rus elchisi Ivan X oxlov, Boris Pozuxin, 
venger sayyohi va olim i X erm an V am berilam ing Buxoroga tashrifi. 
B uxorodan Rossiyaga Qozi N o ‘g‘ay, M ulla F arru x , H oji F arruh, 
E rnazar elchilarning elchi b o ‘lib borishlari. B uxoro tem iry o‘lining 
qurilishi.
Buxoro m e’morchiligi:
Ark. U ning Siyovush to m o n id an ilk b o ra qurilishi. VII asrda 
Buxoro hokimi tom onidan qayta tiklanganligi. Shayboniylar davrida 
h o zirg i qiyofasi (ansam bl k o ‘rin ish i)n i o lish i. O b id a 20 m etr 
balandlikda va 4,2 gektar m aydonni egallagan u lk an inshoot b o ‘lib, 
k o ‘p burchakli, atroflari qo‘rg‘o n devorlari b ilan o ‘ra!gan. Arkda
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

hokim lar, x o n lar va am irlar istiqom at qilishgan. U nda zarbxona, 
xazina, zin d o n lar b o lg a n .
Ismoil Som oniy m aqbarasi. S om oniylar sulolasining asoschisi 
Ismoil S om oniyning otasi qabri ustiga bunyod etilgan bu yodgorlik 
9—10 asrlarga m ansubdir. U kub shaklida va usti yarim sharsim on 
qubbali b o ‘Iib, burchaklari ham to ‘rtta kichik qubbalardan iborat. 
D evom ing qalinligi 1,8 m etr. P ish iq g ‘ishtdan qurilgan. Keyinchalik 
Ismoil Som oniyning o ‘zi ham shu yerga dafn etilgan.
M ahoki A ttori masjidi. IX -X V I asrlar obidasi hisoblangan ushbu 
masjid sh a h ar m arkazidagi atto rlar rastasi yonida joylashganligidan 
shunday n o m oigan. Tosh ustunga qurilgan bu masjiddagi peshtoq 
va ta x m o n sim o n eshik o ‘y m a k o r gan ch , g‘isht, k o shin, sopol 
g‘ishtch alar b ilan bezatilgan. Ju d a g o ‘zal, o ‘ziga xos yodgorlik 
hisoblanadi.
C hashm aí Ayyub m aqbarasi. X II asr yodgorligi boMgan m azkur 
obida to ‘rtta b in o d a n iborat b o ‘lib, turli davrlarda bunyod b o ‘lgan. 
U Ayyub payg‘am bar nom i bilan atalgan. Aytishlaricha, qurg‘oqchilik 
yillarida payg‘am bardan yordam so ‘raydilar. Ayyub esa hassasini 
yerga sanchganda buloq otilib chiqqan. Shundan ushbu nom berilgan. 
Y odgorlik ja rd a , ya’ni buloq oqib turgan joyda turibdi. T em u r'b u
y erda h a m ik k ita bino bun y o d etgan. T o ‘rttala yodgorlikning 
ham m asida o ‘ziga xos qubbalar mujassam.
N am ozgoh masjidi. U shbu yodgorlik X II, XIX, XVI asrlarga 
tegishli b o ‘lib, gum baz, naqshinkor peshtoq, mehrob koshinlar bilan 
bezatilgan.
M in orai K alon. M arkaziy Osiyo hududidagi eng baland m inora 
(46,5 m e tr) hisoblangan ushbu m inora 1127-yilda qoraxoniylardan 
A rslo nxo n h u k m ro n lig i y illarid a qurdirilgan. Pishiq g ‘ish td an
terilgan, ichidagi zinapoyasi 104 tan i tashkil etadi. Ustida 16 darchali 
m ezona bor. M inoradan azon aytilib nam ozga chaqirilgan va undan 
dushm anni kuzatishda ham foydalanilgan. Poydevorining chuqurligi 
10 m e trd an oshadi.
Sayfuddin Bahorziy m aqbarasi. Bu yodgorlik X III asrda yashab 
ijod e tg an kishining nom i bilan bog‘liq b o ‘lib, ziyoratxona va 
m a q b arad a n iborat. K eyinroq m aqbaraga taqalib katta peshtoq 
qurilgan. Ikki tom onida ikkita m ezona mujassam.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Bayon Qulixon m aqbarasi. Bu yodgorlik Sayfuddin Bahorziy 
m a q b a ra s i b ila n y o n m a -y o n jo y la s h g a n b o ‘lib , X IV asrd a 
S a m a rq a n d d a o id irilg a n m o ‘g ‘ul xonl c h in g iz iy la rd a n Buyon 
Q ulixon m ozori ustiga bunyod etilgan, ikki xonali. Sag‘ana kichik 
xonada. Yodgorlikning to 'rtta tom onida ustun lar b o r. M aqbaraning 
ichki va tashqi tom oni zangor, ko‘k, binafsha ranglar bilan bezatilgan 
va naqshinkordir.
U lug‘bek m adrasasi. A m ir T em um ing nabirasi M irzo U lug'bek 
ushbu m adrasani 1417-yiIda qurdirgan. U lug‘b e k G ‘ijduvon va 
S am arqandda h am m adrasalar bunyod etgan. L ekin, ilk madrasasi 
Buxorodadir. U to ‘g‘ri to ‘rtbu rch ak shaklida. U n d a hovli, peshtoq, 
d arsxona, masjid b o lib ikki qavatli. U stasi Ism oil T o h ir o ‘g‘li 
hisoblanadi.
M asjidi Kalon. Bu arxeologik qidiruv m a ’lum otlariga qaraganda 
X II asrda qadim gi im orat qoldiqlari ustiga XIV—X V asrlarda qurila 
boshlanib, XVI asr boshlarida ta ’mirlangan. Jo m e’ masjidi hisoblanib, 
Bibixonim m asjididan keyin kattaligi jih a td a n M arkaziy Osiyoda 
ikkinchi o ‘rinda turadi. Yodgorlikning qurilish a n ’an alari temuriylar 
davrini eslatadi. U ning yettita eshigi b o ‘lib, asosiy eshigining ichki 
va tashqi tom onlari ayvonlar bilan bezatilgan. M asjid 127 x 78 
m e tr b o ‘lib, bir gektar m aydonni egallagan. H o vlining yo‘lagi 208 
ta ustun tepasiga qurilgan 288 ta qubba bilan qo plan g an .
M ir Arab m adrasasi. 1530-yilda qurilgan b u m ad rasa tarxi xuddi 
M irzo UIug‘bek madrasasi kabidir. Faqat darsxona o ‘rniga maqbara 
joylashgan. M aqbaraning ichiga M ir Arab dafn etilganligi bois, unga 
shu no m berilgan. M ir A rab asli yam anlik sh ay x A bdullohdir. 
M aqbarada uning avlodlari h am joylashgan. U tu rli koshinlar, 
g an ch lar bilan bezatilgan. O b id a ikki qavatli b o ‘lib, hujralardan 
iborat.
Ko‘kaldosh m adrasasi. Y odgorlik A bdullaxon hukm ronligi yillari 
(1578-yil)da qurib bitkazilgan b o ‘lib, M arkaziy O siyodagi yirik 
m adrasalardan biridir. U ning 160 ta hujrasi bor. Eshigi, peshtoq, 
ayvonchali bolxonalar go‘zal qilib qurilgan. P esh to q koshinlarida 
ko‘k, yashil va oq n aqshinkor bezaklar o ‘sim lik lam i tasvirlagan. 
M adrasada yozuvchi Sadriddin Ayniy yashagan va o ‘qigan.
Q o ‘sh m a d ra sa . Q o ‘sh m a d ra sa d e y ilish ig a sab ab , ikkita
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

m adrasadan iborat. Biri M odarixon madrasasi (1566-yil), ikkinchisi 
A bdullaxon madrasasi (1588-yi!)dir. Bular ham K o'kaldosh kabi 
A bdullaxon davrida qurdirilgan. M odarixonning hajm i kichikroq, 
bezaklari oddiy uslubdadir. A bdullaxon esa serhasham.
Bozor toqilari. Shayboniylar sulolasi davrlarida turli savdo toqilari 
qurilgan: T o qi sarrofon (sarroflar - b ir davlatning pulini ikkinchi 
bir davlat puliga almashtirib beruvchi kishilar); Toqi telpakfurushon 
(telpak, d o ‘ppi sotuvchilar); Toqi kitobfurushon (kitob sotuvchilar); 
Toqi zarg a ro n (zargarlik buyum lari tayyorlovchilar va sotuvchilar). 
Bularning bari XV asrga oid m e’moriy yodgorliklarimizdir.
Labihovuz maydoni. 
M aydon o'rtasida 1620-yili k atta hovuz 
qazilib, atroflari sinchlar bilan m ustahkam langan, xarsanglardan 
zinapoyalar, m arm ardan tarnovlar ishlangan. Hovuzning eni 36 metr, 
b o ‘yi 45,5 m etr, chuqurligi 5 m e tr bo'lib, uning g‘arbiy tom onida 
N odir D evonbegi xonaqohi (Labihovuz masjidi), sharqiy to m o n id a 
N o d ir D evonbegi madrasasi, shim oliy tom onida K o‘kaldosh va 
E rnazar elchi nom li madrasasi (saqlanm agan) qad ko'targan. Bari 
o bidalar X V I—XVII asrga oiddir.
Abdulazizxon m adrasasi. 
U sh b u yodgorlikni B ux oro xoni 
A bdulazizxon 1652-yilda Ulug‘bek madrasasi ro‘parasida qurdirgan. 
Juda dabdabali peshtoqi bor. U nda Xitoy ajdari va semurg‘ qushining 
surati aks etgan. M e’mori M imxokon ibn Xo‘ja M uham m adam indir. 
M adrasada ikkita masjid bor.
C hor M inor. 
1807-yilda qurilgan m azkur m adrasani xalifa 
N iyozqul m adrasasi ham , deb ataladi. U m e’m oriy m ajm uadan 
iborat. Y a’ni, ayvonsim on m asjid, bir qavatli m adrasa, hovuz 
(hozirda k o ‘m ilgan) va m a ftunkor old darvoza. U shbu darvoza 
zangor va k o ‘k koshinlar bilan bezatilgan 4 ta baland m ezonali 
qubba shaklida qurilgan. M ezonalar husndor va minoraga o ‘xshaydi, 
shu bo isd an m adrasani C h o r M in o r deyiladi. U nda H indiston 
masjidlari m e ’m orchiligi a n ’analari ko‘rinadi.
Bolahovuz masjidi. 
Ark qarshisida 1712-yilda qurilgan. U hujralar 
va 20 ta b ala n d yog‘och ustunlardan iborat, hasham atli ayvondan 
tashkil to pg an . Ayvonlar 1917-yilda qurilgan.
Sitorai 
M ohi 
Xosa. 
M azkur saroy shahartashqarisida, shahardan 
4 km. shim old a mavjud. A m ir A hadxon 1892-yilda eski saroyni
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qurdirgan. Shuningdek, b u yerda Yevropa uslubida yangi majmua 
ham bunyod etilgan. 6,7 gektarga ega bog‘i m av ju d . 1917-yilda 
A m ir Sayyid Olimxon yangi saroyni rus m u h an d islari Sokovich va 
M argulislar, bezaklarini esa U sta Shirin M u ro d o v rahbarligida 
qurdiradi.
Xorazm viloyati yodgorlik resurslari
Qadimgi Xorazm tarixi, arxeologiyasi, davlatchiligi, san’ati, ilm- 
fani, dini, hunarm andchiligi.
Xiva «Ichan qal’a» tarixiy m e ’m orchilik q o 'riq x o n a muzeyi: 
1920-yil 26-aprelda sobiq X iva xoni qabulxonasi b in o sid a ochilib, 
d astlab X orazm R espublika ta rix -in q ilo b iy m u z e y i, 1924-yilda 
X orazm viloyat tarix-inqilobiy muzeyi, 1970-yildan « Ichan qal’a» 
m e ’m orchilik qo‘riqxonasi b ilan birlashtirilib, X iva « Ichan qal’a» 
ta rix -m e’m orchilik qo‘riqxona — muzeyi», — d eb atalg an . «Ichan 
q a l’a»ga to ‘rtta darvozadan kirilgan: Bog‘c h a d a rv o z a , Polvon 
darvoza, Tosh darvoza, O ta darvoza.
M e ’m oriy obidalari:
K o‘hna 
Ark. Xivaning qadim gi q al’asi. Q al’a ta rix i Xiva tarixi 
bilan bog‘liq. U nda XIX asrga o id xon va a m a ld o rla m in g hovlilari, 
aslahaxona, o ‘q-dori tayyorlaydigan ustaxona, o m b o rla r, oshxona, 
o txona, zindon, qo‘chqor urushtiriladigan m ay d o n b o ‘lgan. T o ‘rtta 
hovlidan tashkil topgan.
Sayyid Alovuddin m aqbarasi. 
XIV asrd a S o ‘fi A m ir K ulol 
N a q sh b a n d to m o n id an u sto z i shayx A lo v u d d in m o z o ri ustiga 
qurdirgan maqbara peshtoqli, u n da ziyoratxona va g o ‘rxona mavjud. 
Sag‘anaga Sayyid Alovuddinning vafot etgan sanasi (1303-yil) bitilgan.
Uch avliyo maqbarasi. 
XVI asrda qurilgan. N o m a ’lum uch 
kishining qabrlari mujassam. P eshtoqi baland, gum bazli katta xonasi 
bor. Buxorolik ustalar qurgani bois, Xiva yod go rlik larid an ajralib 
turadi.
A rab M uham m ad m a d ra sa si. 
1616 -y ild a X iv a x o n i A rab 
M u h am m ad x o n tom o n id an qurdirilgan. M e’m o ri kim ekanligi 
nom a’lum. T o‘rtburchak shaklida em as, trapetsiya shaklida qurilgan. 
D arsxonasi bostirm a ustida. G u m b azli xonali.
A nushaxon ham m om i. 
1 6 5 7 -y ild a O q m a s jid y o n id a
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Abdulg‘ozixon tom onidan o ‘g‘li A nusha M uham m ad Sultonning 
K arm anadagi g‘alabasi sharafiga qurdirilgan.
Xo‘jambcrdibek 
m adrasasi. 1688-yilda qurilgan. H ujralar bilan 
o ‘ralgan, dastlab bir hovlili bo‘lgan. Olloqulixon madrasasi qurilgach, 
X o‘ja m b erd ib e k madrasasi ikki hovlili qilib qayta bunyod b o ‘lgan.
S h e rg ‘ozixon madrasasi. 
X iva xoni Sherg‘ozixon M ashhad 
(E ro n n in g shim oli-sharqiy qism idagi shahar)da qilgan g‘alabasi 
sharafiga 1719— 1728-yiIlarda qurdirgan. Uning ro‘parasida Pahlavon 
M a h m u d m a q b a ra si jo y la s h g a n . M ad rasa hovlisi o ‘r ta d a , 
to 'rtb u rc h ak shaklida, bezaksiz, sodda va bir va ikki qavatli, hujralar, 
masjid, darsxona bor. Peshtoqi katta.
M uham m ad Amin Inoq m adrasasi. 
XVIII asrda Xiva xoni 
M u h am m ad A m in Inoq (177 0-17 85 ) hukmronligi davrida qurilgan. 
Bir qavatli hovlida ikkita ayvon b o lib , darsxona, masjid, hujralar 
bor.
Ju m a masjidi. 
M asjidning tash q i ko‘rinishi sodda. Ichki katta 
xonada 212 ta ustun bor. B ezaklar XVIII—XIX asrga taalluqli. 
U stu n lam in g to ‘rttasi X asrga oid. Shuningdek, XIV asrga taalluqli 
ustu nlar bor. XVIII asrda m asjid qayta ta ’mirlanib, baland m inora 
h am qurilgan.
Bog‘bonli masjid. 
Buni ak a-u k a bog'bonlar bunyod ettirgan. 
U ning to m i gum bazli, ikki u stu n li peshayvondan iborat. M e’m ori 
P ahlavon Quli b o ‘lib, 1809-yilda qurilgan. Ba’zi bezaklar XIV asrga 
oid.
M u h am m ad Aminxon m ad rasasi va m inorasi. 
Xiva xoni 
M u h a m m a d Aminxon to m o n id a n XIX asrda qurdirilgan. Kalta 
m in o r u n in g yonida joylashgan. X onning o ‘limi m inora qurilishini 
to ‘xtatib q o ‘ygan. Shu bois, uning b o ‘yi 26 metrligicha qolib ketgan. 
M adrasa ikki qavatli b o ‘lib, birin chi qavatdagi hujralar dahlizli, 
ikkinchi qavatdagilari ayvonli.
M uham m ad Rahimxon m adrasasi. 
XIX asrda Xiva xoni Sayyid 
M u h am m ad Rahimxon II (F e ru z) tom onidan qurdirilgan. Ko‘hna 
Ark ro ‘p arasid a b o ‘lib, kattaligi bo‘yicha M uham m ad A m inxon 
m adrasasidan keyin ikkinchi o ‘rinda turadi. U nda yozgi va qishki 
m asjid, darsxona, kutubxona, hujralar mavjud. Old qism i ikki, 
qolganlari b ir qavatli.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Pahlavon M ahmud majmui. U gumbazli x o n a q o h , m aqbara va 
ziyoratxonalardan iborat. X IX —XX asrlarga oid. D arvozaxonadan 
kichik hovliga o ‘tiladi. Qarshisida katta peshtoq, gum bazli xonaqoh, 
m aqbara, g‘arbida qorixona, sharqida ayvon, hovlida qu d u q mavjud.
Islom x o ‘ja madrasasi va m inorasi. Isfandiyorxonning bosh vaziri 
Islom x o 'ja o ‘z davrining taraqqiyparvar shaxslaridan biri b o ‘lib, 
1910-yiIda m azkur obida qurilishini am alga oshirg an. Shuningdek, 
u m ahalliy boialar uchun m adrasa va m ino rad an ta sh q ari m aktab, 
kasalxona, po chta, ko‘prik va y o ‘llar ham b arp o etg an . U ni xivalik 
usta X udoybergan hoji qurgan.
Olloqulixon davridagi me’morchilik: Olloqulixon X iva xoni bo‘lib,
XIX asrda yashagan. M u h am m ad R ah im x o n n in g o ‘g ‘li. U ning 
d av rid a K arvon saroy, tim , m ad rasa, T o sh h o v li, O q m asjid, 
Sayyidboy masjidi kabi in shootlar qurilgan.
Olloqulixon karvon saroyi va timi. T o‘g‘ri to ‘rtb u rch a k shaklida, 
hovli va ikki qavatli hujrali. K arvonsaroy ichkarisiga ikki gum baz 
o stidan o ‘tiladi. Hovlida o t aravalarga m ol o rtish u c h u n barcha 
q u la y lik larb o lg an . G um bazli tim karvon saroydan k eyin qurilgan.
Olloqulixon m adrasasi. Xiva xoni O lloqulixon to m o n id a n XIX 
asrd a q urilg an . U n i ro ‘p a ra d a g i X o‘ja m b e rd ib e k m ad rasasig a 
o ‘xshatib ishlangan va shu bois, m e’m orchilikdagi u su llard an q o ‘sh 
m a d ra sa bu n y o d b o ‘lgan. M ad rasa s u n ’iy te p a lik d a q u rilg an . 
Hovlisidagi ikki qavatli hu jralar soni 99 ta.
Toshhovli. Olloqulixon to m o n id a n XIX asrd a qurilgan. A w al 
h aram , keyin m ehm onxona, arzx o n alar bunyod b o ‘lgan. Devorlari 
koshinli, ganch, yog‘och, to sh o ‘ymakorligi m ujassam 163 xonali. 
U n d a xon oilasi yashagan, id o ralar joylashgan, e lc h ila r, arz bilan 
kelganlar kutib olingan.
Oq masjid. Uch tarafi ayvonli. Yassi tom ustidagi gu m b az oppoq 
b o ‘lib k o ‘ringani u ch u n shu no m bilan a ta la d i. P a n ja ra la r va 
eshiklardagi naqshlardan tashqari bezaklari k o ‘p em as.
M atniyoz Devonbegi m adrasasi. O ta darvoza y aq in id a X IX asrda 
qurilgan m azkur yodgorlik b ir qavatli. T o‘g‘ri to ‘rtb u rc h a k shaklida. 
D arsxona, masjid, hujralari bor.
Sayyid Sholikorboy majmui. Savdogar Sayyid Sholikorboy «Ichan 
q al’a» sharqiy darvozasi boMmish Polvon darvoza tash q arisid a XIX
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

asrda q urdirgan . M ajm ua m asjid, m adrasa, ayvon, m in o rad an
tashkil topgan.
S h u n in g d e k , X iv ad a Q utlug* M u ro d In o q , M u s o to ‘ra 
m adrasalari, Polvon qori, Shayx Q alandar bobo, Abdal bobo kabi 
m ino ralar mavjud.
Qashqadarvo viloyati yodgorlik resurslari
Q ashqadaryo tarixi. 
K o‘h n a manzilgohlar. Xo‘ja Ilg‘o r — A m ir 
T em u r tavallud topgan qishloq. A m ir Tem ur va tem uriylar davrida 
ilm -fan, m e ’m orchilik, obodonchilik. Ispaniya elchisi Lui G onzales 
de K lavixoning T em ur saroyiga tashrifi.
X o‘ja Ilg‘o r qishlog‘i m e’m oriy obidalari. Qishloq tarixi, undagi 
masjid qoldiqlari va qabriston. A m ir Tem urning «Polvon toshi». 
T atar g u za r masjidi. T oshqo‘rg‘o n qishlog‘i tarixi va undagi ikkita 
masjid. A m ir T em ur «g‘ori», T arag'ay qishlog'i, «D unyo tepa».
S hahrisabz (Kesh) m e’m orchiligi: Oqsaroy. A m ir T em u r ushbu 
ob idani X orazm ni egallash sharafiga bunyod etgan. U nda X orazm
ustalari k atta m e ’m orchilik ishlarini olib borishgan. U 1370—1404- 
yillarda qurilgan. Oqsaroy peshtoqi M arkaziy Osiyo yodgorliklari 
ichidagi eng yirik peshtoq hisoblanadi. U ning ravoq oraligi 22,5 
m etr, m inorasining hozirgi vayrona holatidagi balandligi 38 m etr, 
pesh toq kengligi 40 m etrdir. U Hindistondagi T ojm ahaldan ham
h u snk or b o ‘lgan. Xorij elchilari shu yerda qabul qilingan.
K lavixoning Oqsaroyda b o ‘Iishi. Oqsaroy deyilishiga sabablar: 
o nasining sharafiga qurilganligi. Oqlik va poklik ram zi. U zoqdan 
oppoq b o ‘lib ko‘rinishi.
D or us-Siyodat majmui. 
Buning m a’nosi baxt-saodat uyidir. 
M azku r obidani davlatm andlar saroyi ham deyiladi. C hunki, unda 
tem u riy lar xilxonasi joylashgan. Amirzoda Jahongir, Umarshayx 
m irzo va A m ir Tem urning o ‘zi uchun bunyod etgan sag‘analari, 
m aqbaralari, X azrati Im om masjidi va maqbarasi shular qatoriga 
kiradi.
D or ut-Tilovat majmui. 
B uning m a’nosi Q ur’oni K arim tilovat 
q ilin a d ig an jo yd ir. U n d a shayx Sham suddin K ulol, G u m bazi 
Sayyidon va Tarag‘ay B ahodir (A m ir Tem urning otasi) m aqbaralari 
h a m d a K o‘k gum baz m asjidi mujassam. Shuningdek, C horsu,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ham m om , M alik Ajdar va Xokja M irham id m asjidlari bor.
Q arshi (N asaf) shahri yodgorliklari: Ko‘k gum baz m asjidi. XVI 
asrda A bdullaxon davrida qurilgan. K o ‘k gum baz deyilishiga sabab, 
o ‘z no m idan ko‘rinib turibdiki, gum bazning ko‘k ran g d a ekanligi. 
B o'yi 38 m e tr. A sosiy x o n aq o h 8 x 8 m etr. T u z ilish i sodda. 
S h u n in g d e k , Q a rsh id a k o ‘p rik , h a m m o m , S h e r m u h a m m a d , 
Sharifxo‘ja , X o‘ja Q urbon, B ekm ir, A bdulazizxo‘ja m adrasalari; 
Q o ‘rg‘o n ch a va Zagza masjidlari mavjud.
Viloyatda yana quyidagi m e ’m oriy obidalar m ujassam : G ‘uzorda 
Oqsaroy; K itobda Xo‘ja Him K on xonaqohi va Bashir o ta m aqbarasi 
h am d a b ir m asjid; Y ak kab og ‘d a Y odgor