Turaeva u quyosh va Oy tutilish


kursini o’qitishning maqsadi va vazifasi



Download 0,63 Mb.
Pdf ko'rish
bet3/14
Sana31.12.2021
Hajmi0,63 Mb.
#203740
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14
Bog'liq
quyosh va oy tutilish mavzusini oqitish

kursini o’qitishning maqsadi va vazifasi 

Osmon  jismlarini  o'rganishda,  astronomiya  fani,  o'z  oldiga  yechilishi  talab 

etiladigan quyidagi uchta asosiy vazifani qo'yadi deb qarash mumkin: 

1)  osmon  jismlarining  fazoda  ko'rinma  holat  va  harakatlarini,  so'ngra  bu 

ma'lumotlar  asosida  ularning  harakatlarini  o'rganish,  ulargacha  boigan  masofalar, 

o'lchamlari, massalari va shakllarini aniqlash; 

2)    osmon  jismlarining  kimyoviy  tarkibi  ichki  va  sirtiga  tegishli  fizik  sharoitni 

(temperatura, zichlik, bosim va boshqa shu kabi fizik kattaliklarni) aniqlash; 

3)    osmon  jismlari  va  sistemalarining  kelib  chiqishi,  evolyutsiyasi  va  kelajak 

taqdirini o'rganish. 

Astronomiyaning  birinchi  vazifasiga  tegishli  masalalar  juda  qadimdan 

o'rganiladi.  Ayniqsa,  osmon  mexanikasining  asosiy  qonunlari  Kepler  va  Nyuton 

tomonidan ochilgandan so'ng bu sohada katta yutuqlarga erishildi. 

Osmon  jismlarining  fizik  tabiatlarini  tadqiq  etish  esa  nisbatan  qisqa  davr  ichida 

amalga oshirildi, asosan oxirgi bir necha o'n yillar mobaynida bu sohada bir necha 

yangi  metodlar  va  quvvatli  jihozlarning  ishga  tushirilishi  evaziga  muhim  va 

salmoqli natijalar qo'lga kiritildi. 

Astronomiya  kursini  o’qitishdan  maqsad  –  talabalarda,  ilmiy  dunyoqarashni 

shakllantirish,  ularni  koinot  ob’ektlari,  hodisalari  to’g’risidagi  ilmiy  tasavvurlar, 

osmon  jismlari  va  ular  sistemalarining  fizik  tabiatlari  haqidagi  bilim  va 

tushunchalar  bilan  qurollantirishni,  astronomiyaning  jamiyat  uchun  nazariy  va 

amaliy    ahamiyatlari  bilan  tanishtirish  xaqida  fenomenologik  bilim,  ko’nikma  va 

malaka shakllantirishdir.  

Astronomiya kursi vazifasi – talabalarga osmon jismlari va ularning tizimlari 

kechadigan barcha  jarayon  va hodisalarning  fizik  mohiyatlarini ilmiy  talqin  etish,  

orbital  manevrlar,  orbita  parametrlarini  o’zgartirish,  jumladan  orbitani  burishning 

fizik  asoslari,  astrofizik  asboblar,  ular  yordamida  bajariladigan  tekshirishlarni  va   

astronomik tekshirish usullarini qo’llash kabi vazifalarni o’rgatishdan iborat. 




 

Astronomiya kursi o’quvchilarning fizika, matematika, geografiya va 



boshqa  fanlardan  olgan  bilimlari  majmuasiga  tayanadi.  Astronomiya  fanini 

o’rganishga quyidagi  asosiy  vazifalar qo’yiladi: 

      -o’quvchilarga astronomiya  asoslari  bo’yicha bilimlar tizimini  berish 

va bu bilimlarning amaliy axamiyatini ko’rsatish; 

       -o’quvchilarda keng dunyoqarashni shakllantirishga yordam berish;  

      -fan-texnika  taraqqiyotini  jadal  rivojlantirishda  astronomiyaning 

axamiyatini ko’rsatish; 

       -o’quvchilarni  milliy  istiqlol,  vatanga  va  ona  zaminga  muxabbat 

ruxida tarbiyalash .   

 

Yuqoridagi masalalarni xal qilish  ikki xil yo’l bilan amalga oshiriladi: 



a) kuzatishlar va tajribalardan olingan asosiy natijalarni bildirish orkali; 

b)  olingan  natijalarning  o’zaro  bog`lanishini  aniqlash  va  fan  asosida  bu 

bog`lanishlarning sababini tushuntirish orqali. 

 

Ilmiy  tadqiqotlar  (emperik,  eksperimental  va  nazariy)  metodlarining 



moxiyatini,  ularning  amaliy  faoliyat  bilan  bog`lanishini    tushuntirib  borish  va 

butun astronomiya  kursi materiallari asosida ularning dunyoqarashini shakllantirib 

borish kerak. 

Yuqorida sanab o’tilgan  masalalar astronomiya  kursining mazmunini  va 

tuzilish printsipini  belgilab beradi. 

Astrofizika  maktab  astronomiya    kursining  asosini  tashkil  qiladi  va 

o’quvchilar  dunyoqarashini shakllantirishda muxim omil bo’lib xizmat qiladi. 

 

 Ko’pchilik  kishilar  maktabni  tugatgach,  sferik  va  amaliy  astronomiya  



masalalari,    ya`ni      uning  matematika,  geodeziya,  geografiya,  navigatsiya, 

kartografiya,  xarbiy-amaliy  va  xokazo  masalalari  bilan  ish  ko’rishlariga  tug`ri 

keladi.  Shu  sababli  maktabda  sferik    astronomiya    asoslarini  faqat  saqlab  qolish 

bilan  chegaralanmay,  balki  unga    e`tiborni  yanada    kuchaytirish  kerakki,  toki  ish  

faoliyatlari  amaliy  astronomiya    bilan  bog`liq  bo’lgan  maktab  bitiruvchilari  u 

xaqda boshlang`ich tushunchalarga ega bo’lsinlar. 




 

Sferik  astronomiya,  astronomiyaning  o’ziga  xos  alifbosi  xisoblanadi. 



Osmonda  ko’rinadigan  xodisalarni  tushuntirish  va  ularning  xaqiqiqiy  moxiyatini 

ochib  berish  astronomiya    kursining  birinchi  galdagi  vazifalaridan  xisoblanadi. 

O’quvchilarni  shu  maqsad bilan  planetariyga  olib  borish,  real yulduzlar osmonini 

kuzatishning    o’rnini  xech  narsa  bosa  olmaydi.  Agar  o’qituvchi  shu  xildagi  

proredevtik kuzatishlarni   XI sinf o’quvchilari bilan  tashkil etsa yana xam foydali 

bo’ladi.  O’zlari  osmonni  kuzatgan  o’quvchilar  uning  kinematikasini  yaxshi 

anglaydilar    va  ko’rinma  taassurotlardan  fazoviy  tasavvurlarga  oson  o’tadilar. 

Koinot  haqidagi    xaqiqiy  fanning  rivojlanish  yo’li  ko’rinma    tasavvurlardan  

xaqiqiysiga  o’tish  muammosining    xal  qilinishidan  boshlanadi.  Astronomiyaning 

barcha  boshqa  fanlardan  farq  qiluvchi  xarakterli  xususiyati  xam    ana  shundadir. 

Olam fazoda osmon jismlarini  bir-biridan  ajratib turuvchi ulkan oraliqlarni  kishi 

ko’z  oldiga  keltirish  uchun  birinchi  navbatda,  ular  orasidagi  chiziqli  masofani 

bilishga    tug`ri  keladi.  Biroq  osmonda    yoritkichlarning  faqat  nisbiy  burchak  

masofalarini o’lchash mumkin. Osmon jismlarining bir-biridan chiziqli uzoqliklari,  

ularning  chiziqli  o’lchamlari,  tangentsial  tezliklari  va    boshqa  ko’p  ma`lumotlar, 

ularning  burchakli  o’lchamlariga  ko’ra  xisoblanadi.      Astronomiya  darsligi    va 

dasturining    birinchi-bo’limi    sferik  astronomiya  ga  oid  zaruriy  materiallarni  o’z 

ichiga oladi. 

Sferik  astronomiya    deganda,  ko’pincha  faqat  osmon  sferasi    yordamida 

yoritkichlarning xolati va xarakatini yoritishgina emas (garchi bu o’rinli bo’lsada), 

balki bu bilimlarni amalda tadbiq etish(olamning tomonlari bo’yicha orientir olish, 

yoritgichlarni  kuzatish  asosida  geografik  koordinatalarini  aniqlash,  anik  vaqt 

xizmati  paralaktik  siljishlar va shu kabilar) xam tushuniladi. Agar  aniq ta`riflash 

zarur  bo’lsa,  sferik    astronomiya    faqat  osmon  yoritkichlarining  ko’rinma 

xolatlarini  aniqlashning    matematik  nazariyasini  beradi.  Uning  kuzatishda 

qo’llanilishi esa  garchi aslida  astronomiya ning  amalda qo’llanilishi  juda keng 

bo’lsada amaliy astronomiya   degan nom bilan yuritiladi. 

Astronomiya  kursida  sferik  va  amaliy  astronomiya      oddiy  osmon 

xodisalarini    o’rganish  va    ularning  axamiyatini    tushuntirish  bilan    nixoyasiga 



 

etadi.  Astronomiya  ham  barcha  tabiat  fanlari  kabi,  aniq  xodisalar  majmuini 



bilishga    asta-sekin    yaqinlashib  boradi.  Bunday  yaqinlashish  darajasi  asrlar 

davomida  turlicha  bo’lib  kelgan  va  xozir  xam  astronomiya    o’qitish  jarayoni 

shunday bo’lib qolishi mumkin. 

Astronomiya kursidagi murakkabliklarga yana bir misol: yulduzlar xaritasi 

yordamida  kechki  kuzatishlarni  boshlash  maqsadida  baxorgi  teng  kunlik  nuqtasi 

tushunchasi  ekliptikaga    beriladigan  ta`rifdan  oldin  kiritilmog`i  lozim.    Bordi-yu  

xaritadagi  koordinata  turining  moxiyati  va  yulduzlarning  o’zi  bilan  o’quvchilarni  

Quyoshning ekliptika bo’ylab xarakatining bayonidan keyin tanishtirilsa maqsadga 

muvofiq bo’lmaydi. Chunki, ishga rasmiy yondashishda uning biror-bir qiyinchilik 

tug`dirishi mukarrar bo’lib, astronomiya  kursida bu masalalar  faqat bir martagina 

uchramaydi.  Gap  shundaki,  astronomiya  da  xamma  narsa  xam    deduktiv  yoki 

mantiqiy  ketma-ketlik    asosida  keltirib  chiqarilmaydi.  Unda  xar  doim  xaqiqatga 

yaqinlashishning  turli  darajalarini  aks  qilgan    tavsiflash    elementi    bo’lgan  va 

bo’ladi. Astronomiya kursi -  bu predmetni o’rganish uchun ajratilgan  soatlar soni 

va  o’quvchilarning  tayyorgarlik  darajalari  bilan  aniqlanadigan    yaqinlashish 

bosqichlaridan biridir. 




Download 0,63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish