Turaeva u quyosh va Oy tutilish

2.2.  Quyosh  va  Oy  tutilishi  mavzusini  o’qitishda  komp`yuter 

texnologiyasidan poydolonish 

 

“Quyosh  va  Oy  tutilishi”  mavzusini  o’tishda  didaktik  materiallarning 

qo’llanilishi.  

 

Dars ishlanmasi 

Dars mavzusi : Quyosh va Oy tutilishi 

Dars vaqti : 80 minut  

 

---

 

22 

Dars rejasi 

№ 

Dars bosqichlari 

Minut 

1

 

  Tashkiliy qism  

5 

2 

Manaviy ma’rifiy qism 

5 

3 

Yangi mavzu bayoni  

55 

4 

O’tilgan 

mavzuni 

mustaxkamlash 

uchun 

savol javoblar  

10 

5 

Uyga vazifa berish  

5 

 

Darsning usuli : Ma’ruza suhbat 

Darsning maqsadi :  

a) Ta’limiy maqsad : Talabalarga yangi mavzuni to’liq tushuntirib berish.  

b)  Tarbiyaviy  maqsadi  :  Talabalarni  barkamol  avlod  ruhida  tarbiyalash.  Dars 

davomida talabalarga ahloqiy manaviy elementlarini singdirish  

s) Rivojlantiruvchi : Talabarlarga yangi bilim berish  

Dars materiallari va jihozlari  

1.

 

Al va KXK lari uchun fizika kitobi (1-qism) 

2.

 

Doska, bo’r  

3.

 

Darsga  tegishli  bo’lgan  plakatlar  (2)  va  slaydlar  (1)  tarqatma 

materiallar namoyishi 

4.

 

Kompyuter proyektor , kodoskop, elektron darslik. 

Asosiy tushuncha va atamalar.  

I. Tashkiliy qism :  

1.

 

Salomlashish  

2.

 

Davomatni aniqlash  

3.

 

Manaviy va ma’rifiy qism. 

---

 

23 

II.O’tgan darsni mustaxkamlash  

Yangi mavzu bayoni :  

Reja :  

1.

 

Oy, Er va Quyosh

. 

2.

 

Erning Quyosh atrofidagi va Oyning Er atrofidagi harakatlari. 

3.

 

 

Quyosh tutilishini 

kuzatish. 

Oy  Yerning  tabiiy  yo’ldoshi  bo’lib,  uning  atrofida  27,32  sutkalik  davr  bilan 

aylanadi.  Bu  davr  Oyning  siderik  davri  yoki  yulduz  davri  deb  yuritiladi.  Oyning 

Yer  atrofida  aylanish  yo’nalishi,  yulduzlarning  ko’rinma  aylanishiga  qarama-

qarshi  bo’lib,  u  g’arbdan  sharqqa  (ya’ni  Yerning  o’z  o’qi  atrofida  aylanish 

yo’nalishi  bilan  bir  xil  yo’nalishda)  harakat  qiladi.  Oyning  o’z  orbitasi  bo’ylab 

harakat  tezligi  1,02  km/c  ni  tashkil  qilib,  yulduzlarga  nisbatan  har  sutkada 

taxminan 13 gradus siljib boradi. 

 

Oy orbitasining tekisligi, Yerning Quyosh atrofida aylanish yo’li (ekliptika) 

tekisligi bilan 5

°

9

′

 ni tashkil qiladi. 

 

Qizig’i  shundaki,  Oy  o’z  o’qi  atrofida  ham  27,32  sutkalik  davr  bilan 

aylanadi.  Oyning  o’z  o’qi  atrofida  va  Yer  atrofida  aylanish  davrlari  o’zaro  teng 

bo’lganidan Oy, Yerdan qaraganda, har doim bir tomoni bilan ko’rinadi.  

 

Oy,  Yer  atrofida  aylanayotganda,  Quyosh  nurlarini  qaytarishi  natijasida 

bizga ko’rinadi. Bu ko’rinish ayni o’sha paytda Oyning Quyoshga nisbatan qanday 

joylashishiga  ko’ra  turlicha  bo’ladi.  Oy  fazalarining  almashinishi,  uning  Yer  va 

Quyoshga  nisbatan  vaziyatiga  bog’liqligi  5-rasmda  keltirilgan.  Chizmada  Quyosh 

nurlari  chap  tomondan  parallel  dasta  ko’rinishida  tushayotganda,  Oy  boshida  bu 

hol  astronomik  yangioy  deb  yuritiladi,  to’linoy  paytida  hamda  birinchi  va  oxirgi 

chorak  fazalarida,  Oyning  Yer  atrofidagi  vaziyatlari,  raqamlar  bilan  ko’rsatilgan. 

Chizma  tepasida  esa,  Oyning  raqamlar  bilan  ko’rsatilgan  holatlarida,  Yerdan 

qaraganda, uning qanday ko’rinishlarda bo’lishi aks ettirilgan. 

 

Chizmadan ko’rinishicha, Quyosh har doim Oyning yarim sferasini yoritadi, 

Biroq  uning  bu  yoritilgan  yarim  sferasi,  Yerdan  butunlay  ko’rinmasligi  (oy 

---

 

24 

boshida  1-holatda)  yoki  to’la  ko’rinishi  (to’lin  oyda  5-holatda)  yoki  qisman 

ko’rinishi (boshqa holatlarda) mumkin ekan.