Тупроқшунослик-ўқув қўлланма-лотин

ASOSIY KALIT JARAYONLAR 
Uglerod 
aylanishi 
Azotning 
aylanishi 
Suvning 
aylanishi 
Atmosfera 
Tuproq 
Fonosintez
Nafas olish 
Biomassaning 
parchalanishi 
Gumifikatsiya 
Yog’ingarchiulik 
Evapotranspiratsiya 
Infiltratsiya 
Oqim 
Olib ketish 
Mineralizatsiya 
Parchalanish 
Olib kelish 

---

H.
Х
.
Т
ursunov. 
Т
uproqshunoslik 
111 
hosil qiladi, 3) gidroliz zonasi va oxirgi yuvilish bosqichi hosil bo‘ladi, 4) 
yuza zona, ya’ni gidroliz jarayonida oxirgi mahsulot oksidlar va 
gidrooksidlar hosil bo‘ladi. Bu qatlamlarning qalinligi turlicha bo‘ladi. 
Yemirilish jarayoni fizik (mexanik), kimyoviy va biologik kabi 
toyifalarga bo‘linadi. Fizik yemirilishda tog‘ jinslarning issiqlik va 
sovuqlik ta’sirida torayishi va kengayishi, hamda yoriqlarga suv, 
shamolning mexanik ta’siri, suv, muz, gravitatsion yoki suv oqimidagi 
ishqalanishi, o‘simlik ildizi ta’sirida qattiq tog‘ jinslarining g‘ovaklanishi 
va yumshoqlanishi natijasida 2,5-2,6 g/sm
3 
qattiqlikka ega bo‘lgan tog‘ 
jinslari, zichligi 1,2-1,5 g/sm
2
bo‘lgan yumshoq
ye
r qobig‘iga aylanadi. 
Pirovardida, yemirilgan mahsulotning solishtirma yuzasi nihoyatda 
kengayib, dispersligi oshadi va kimyoviy jarayonning rivojlanishiga 
imkoniyat yaratiladi. Kimyoviy jarayonning avj olishi tog‘ jinslarning 
suvda erishi bilan boshlanadi. Maydalangan tog‘ jinsidagi kation va 
anionlar suvga o‘tadi, ya’ni birinchi bosqich silikatlar, alyuminatlar, 
ishqoriy karbonatlar va ishqoriy yer elementlari erib, ishqoriy muhit hosil 
bo‘ladi. So‘ngra neytral, ishqoriy va kislotali muhit rivojlanadi. Masalan, 
erish jarayonida granit 30-35%, bazalt 75-90 %, ohaktosh esa 99 % 
hajmini yo‘qotishi mumkin.