Тупроқшунослик-ўқув қўлланма-лотин

12-jadval 
Turli iqlim mintaqalarida quruqlikning suv bilan ta’minlanishi 
Iqlimiy viloyatlar 
Yillik yog‘in 
miqdori, mm 
Namlanish koeff. 
(KU) 
Juda quruq (Superarid) 
10-20 
0,2-0,1 
O‘rtacha quruq (Arid) 
50-150 
0,5-0,3 
Yumshoq quruq 
200-400 
0,7-0,5 
Nam (Gumid) 
50-800 
1,0 
Juda kam
1500-2000 
1,2-1,5 
Super gumid 
3000-5000 
1,5-2,0-3,0 
Sinov savollari: 
1.
Tuproq hosil bo‘lishida fizik, kimyoviy va biologik jarayonlarning 
rolini tushuntiring? 
2.
Tuproq hosil qiluvchi magmatik, metamorfik va cho‘kindi tog‘ 
jinslari haqida bilasizmi? 
3.
Yotqiziqlar va ular ustida tuproq paydo bo‘lishi qanday kechadi? 
4.
Tuproq qoplamining mintaqaviy sharoitlari qanday? 
 
22-bob. Katta geologik doira bo‘ylab aylanayotgan moddalarning 
tuproq hosil bo‘lishidagi roli 
Kichik biologik va katta geologik jarayonlarda moddalar sayyora 
bo‘ylab harakatga kelib, tuproq hosil qilishidagi biogeoximik jarayonlarni 
vujudga keltiradi. 
Geokimyoviy jarayon
deganda, Vernadskiy aytganidek, 
elementlarning yer usti va biosferada, chuqurlik va tekislikka qarab, tuproq 
va ona jins tizimidagi harakati tushuniladi. Yer yuzida, agar kosmosdan 
kelayotgan chang (1 mln. t) va chiqib ketayotgan vodorodni hisobga 
olmaganda, kimyoviy elementlar harakati va miqdori deyarli o‘zgarmaydi. 
Yer yuzida tirik organizmlar paydo bo‘lmasdan oldin kimyoviy 
moddalarning geokimyoviy harakati, undan so‘ng esa, biogeokimyoviy 
jarayonlar zanjiri rivojlangan. Inson paydo bo‘lgandan keyin esa, 
texnobiogeokimyoviy shaklga aylangan (17-rasm). Bu soha ta’limoti 
V.I.Vernadskiy, A.E.Fersman, V.M.Golmshmidt, B.B.Polipov, A.P.Vino-
gradov, V.R.Vilyams tomonidan yaratilgan bo‘lib, hozirgi zamondagi 
taraqqiyotiga esa V.A.Kovda, A.I.Perelman, SM.Grigoryev, K.I.Lukashov, 
M.A.Glazovskaya, V.V.Kovalskiy, V.V.Dobrovolskiy, F.Dyuvinyu kabi 
olimlar o‘z hissalarini qo‘shganlar. 

---

H.
Х
.
Т
ursunov. 
Т
uproqshunoslik 
110