Тупроқшунослик-ўқув қўлланма-лотин

6-
расм
. 
Тупроқдаги
 
ёмғир
 
чувалчанглари
 
фаолияти
 

---

H.
Х
.
Т
ursunov. 
Т
uproqshunoslik 
33 
Tuproq va uni hosil qiluvchi yotqiziqlar mahsulotini qayta ishlab, 
aralashtirishda 
yer 
qazuvchi 
hayvonlarning 
roli 
kattadir. 
Mikroorganizmlar ham tuproqdagi mineral va organik moddalarni 
parchalab, o‘z tanalari gumusli plazma, oksid aminokislotalar bilan 
boyitadi. Mikroorganizmlar miqdori 1 gektar yerda 5 tonnagacha yetishi 
mumkin. 
Tuproq paydo bo‘lishida relyefning roli. 
Relyefning tuproq paydo 
bo‘lishidagi 
roliga 
N.M.Sibirsev, 
P.S.Kossovich, 
S.A.Zaxarov, 
S.S.Nestruyev ishlarida ko‘p ahamiyat berilgan. Tuproqning vujudga 
kelishida S.S.Nestruyev fikricha birinchi, relyefning bevosita ta’siri 
tuproqning eroziya jarayonlarida namoyon bo‘ladi, bilvosita ta’siri esa 
tuproqning mintaqa bo‘ylab tarqalish qonuniyatlarida yagona vertikal 
mintaqalarga bo‘linadi. 
Ilmiy tadqiqot ishlarda tuproq relyefi 3 ga bo‘linadi, ya’ni: 
1) makrorelyef, 2) mezorelyef, 3) mikrorelyef. 
Makrorelyef deganda, katta hududlar qiyofasini belgilaydigan 
tekislik, plato tog‘ tizmalari, tektonik jarayonlar natijasida vujudga kelgan 
relyef ko‘zda tutiladi (7-rasm). Mezorelyefga ekzogen geologik jarayonlar 
ta’sirida hosil bo‘lgan tekis, yassi uchastkalar va har xil qiyaliklar kiradi. 
Mikrorelyefga eroziya jarayonida vujudga kelgan 1 metrdan baland 
bo‘lmagan tepaliklar va pastqam joylar kiradi. 
7-rasm
. Shovvozsoy darasidagi relyef ko‘rinishi 
Relyef issiqlik, sovuqlik va namlikning tarqalishida nurash 
mahsulotlarining joylanishida va o‘simlik qoplamining taqsimlanishida 
asosiy o‘rin egallaydi. Tuproqning namlanish darajasiga qarab, avtomorf, 
yarim gidromorf va gidromorf kabi guruhlarga bo‘linadi. 

---

H.
Х
.
Т
ursunov. 
Т
uproqshunoslik 
34 
Sug‘oriladigan joylarda relyefning ahamiyati juda katta bo‘lib, 
sug‘orish tizimi mehyorlari va o‘ziga xos agrotexnikani qo‘llash talab 
qilinadi.