Тупроқшунослик-ўқув қўлланма-лотин

Bryunizemlar 
qo‘a tuproqlarga
 
o‘xshash, yuqori qatlami yuvilgan, 
teksturali past qatlamlari gleylashgan, sizot suvlari 1,5-5 m chuqurlikda 
joylashgan. By tuproqlar preriya, subboreal va pampalar sifatida subtropik 
mintaqalarda tarqalgan. S.F.Marbut (1927) tomonidan 
preriya
tuproqlari 
deb, R.U.Saymonson (1952) tomonidan esa 
bryunizemlar
deb ajratildi. 
Janubiy Amerikada tarqalib, o‘rtacha sovuq, subtropik iqlim
, 
yillik o‘rta 
harorat 20-26 
o
S, yanvarda esa +4 +8 
o
S issiq kunlar yil davomida 120-210 
kun, yog‘in miqdori 600-1000 mm. Tuproq hosil qiluvchi bo‘lib soz 
yotqiziqlar va karbonatga boy loyli yoki qumoq morenalar xizmat qiladi. 
Fitomassa yer yuzida 50-60 s/ga, yer ostida esa 180 s/ga dan iborat. 
Kislotalik muhitga ega bo‘lib, tuz va karbonatlardan xoli bo‘lgan profildan 
iboratdir. Tuproqlar 16-18 ming yil ichida shakllangan bo‘lib, gumus 10% 
ni tashkil qiladi. 
Vertisollar 
qora rangli loyli,
 
zichlashgan, quruq mavsumda yorilib, 
va yomg‘ir ko‘p yoqqan davrda esa qovushqoq, subtropik va tropik 
mintaqalarda tarqalgan tuproqlardir. 
Hindiston, Yevropa, Afrika, Osiyo va Shimoliy Amerikada tarqalib, 
loyli qora, tropik tuproqlar, bodab, vley, tirsa, smolnitsa, smonitsa deb 
yuritiladi. N. Oke va D. Tori (1950) ularni 
grumasollar
deb atadi. Ular 
harorat 16-29 
o
S, atmosfera yog‘ini 500-900 mm, Sudanda 150 mm, 
Birmada 1000 mm ni tashkil qilgan, daryo va ko‘llar atrofida tarqalgan. 
Temirga boy, montmorillonit minerallari ko‘p. Savannalarda o‘tlar, 
daraxtlar, butazorlar tagida rivojlangan. Profilning tuzilishi A, AS
 
va 
S. A
-
6-8 sm,
 
AS 
-
50-60 sm dan
 
iborat. 
Qishloq xo‘jaligida ulardan g‘o‘za, kunjut, makkajo‘xori va 
shakarqamish yetishtitishda foydalaniladi. 

---

H.
Х
.
Т
ursunov. 
Т
uproqshunoslik 
139