Тупроқшунослик олий ў қ ув юртлариаро илмий-услубий бирлаш

1 .Далаларда экинлар якка ҳокимлигини йўқотиш.
2. Дуккакли экинлар ва шудгорлар билан алмашлаб экишни
жорий этиш.
3. Дала, тик қияликларда эрозияга қарши ишлов бернш
(кўндаланг, контурли, ағдармасдан ҳайдаш), қургоқчилик ва эро­
зияга қарши ушлаб қолувчи тадбирларни ўтказиш.
4. Хўжаликлар ер майдонларини умумий эрозияга қарши
ташкил қилиш ва тупроқларни ишлаш (далаларни йўл-йўл контур
шаклида ишлов бериш, йўлларни ҳолатн, ҳимояловчи ўрмон пола-
саси).
5. Ҳаракатчан қумликлар фитомелиорацияси, тик қояларда
ҳовузчалар ташкил этиш.
6. Фитомелиорация ва табиий яйлов, текисликлар ва ан-
нщса тогли районлардан алмашлаб фойдаланиш.
7. Сув манбалари таъсирида сув босиш, ботқоҳлаииш ва
тупроқ шўрланишидан ҳимояловчи зовурлар.
8. Тупроқ ҳайдалма қатламларини маданийлаштириш: орга­
ник моддалар билан мунтазам таъминлаш, кесаксимон-донадор
структурани ушлаб туриш, илдиз қатламларининг мўътадил жойла-
ниши, рельеф нотекислиги ва тупроқ ҳайдалма қатламининг ранг-
баранглиги.
Маҳсулдорсиз ва кам маҳсулдор тупроқларни туб мелиора- 
циялари:
1. Ботқоқ тупроқларнн қурнтиш.
2. Шўрланмаган тунроқларнн суғориш.

---

3. 
Чўл ва ярим чўл минтақаларидаги шўрланган тупроқлар
ва шўрхок ерларни сугориш, шўрсизлантириш ва ўзлаштиришдаги
тадбирлар мажмуаси:
а) Чуқур самарадор зовур қуриш.
б) Микрорельефли ерларни текислаш.
в) Кимёвий мелиорацияни қўллаш.
г) Шўр ювиш мелирациясини ўтказиш.
д ) Эксплуатацией шўр ювиш.
е) Шўр ювишда вегетацион сугориш (умумий миқдордан 10-
20
 %).
ж) Шўр ювишдаги ва грунт сувларини чиқариб юбориш
учун чуқур зовур, мелиорация бошида умумий миқдорнинг 50-80'%
ва нормал эксплуатация даврида 10-15% миқдорда.
з) Минераллашган (1,5 - 3,0 г.л. ва ундан ортиқ) зовур сув­
ларини дарёлардан м)гҳофаза (изоляция) қилиш ва улардан юқори
шўрга чидамли ўсимликлар ва қумликлар ҳамда пастқамлик шўр
тупроқлардаги галофитларни суғориш.
Шўртоблар, шўртобсимон тупроқлар ва тақирларнинг ме- 
лиорацияс.ига оид тадбирлар мажмуи:
а) Микрорельефларни текислаш.
б) Плантаж (агар гипсли қатлам 30-60 см чуқурликда жой-
лашса) ва органик ўғитларнинг мелиоратив миқдори (дозаси 100 т.
га ча).
в ) Гипс, кислота қолдиқлари фосфогипс, охакларни органик
ўғитларнинг мелиоратив юқори долзарб билан бирга аралаштириб
солиш, тупроқ гипс бўлмаган шўртобларни тупроқлаштириш.
г) Қорни уш лаб қолиш ёки кимёвий мелиорация реакцияси
маҳсулотларини йўқотиш учун тупроқни мўътадил намлаб туриш.
д ) Ўт-далали алмашлаб экиш ва физиологик нордон
ўғитларнп қўллаш, органпк ўғитларни қайтадан солиш.
Цементлашган, ўта зичлашган, структурасиз оғир тупроқлар 
мелиорацияси; чуқур агдармасдан юмшатиш, ёриқлар барпо қилиш, 
оҳакли ва органик моддалар билан бойитиш, гўнг билан аралашти- 
рилган қум солиш .
Ж арларни антропоген хўжалик мақсадлари учун ўзлашти- 
риш, инженер na ўрмоимелиоратив мустаҳкамлаш, тик қиялик- 
ларни ўрмонлаштириш, ювишни олдини олувчи инженерлик иншо- 
отлари, жарларга яқин тик қояларни ўрмонлаштириш.

---

Бузилган ва янгидан пайдо бўлган сунъий тупроқларни тик- 
ловчи мелиорация:
I. Техноген бузилган ерларни, очиқ шахта қолдиқларнни,
карьерларни ва бошқаларни рекультивациялаш.
II. Тула эрозияга учраган массивларни текислаш, уларни
тупроқлаштириш, ўрмонлаштириш.
III. Майда тош, шагалли майдонларни, қумларни кольма-
тажлаштириш.
IV. Тоглар ва адирларда эрозия жараёнларнни йўқотишни
таъминловчи капитал супачалар, зинапоялар (терраса) ва дамбалар
системасини яратиш, сунъий тупроқлар яратиш ва уларни бир йил­
лик ва кўп йиллик ўсимликлар етиштириш учун ўзлаштириш.
ШЎРЛАНГАН ТУ ПРО ҚЛАР ВА УЛАРНИНГ М ЕЛИОРАЦИЯСИ
Ш Ў Р Л А Н Г А Н Т У П Р О Қ Л А Р Н И Н Г У М У М И Й Т А В С И Ф И
Шўр тупроқлар тарқалган ҳудудлар катта миқёсдаги тупроқ- 
геокимёвий формация бўлиб, турли хил тупроқларни ўзида бирлаш- 
тнради. Унинг умумий белгилари қуйидагилардан иборат: аккуму- 
лятив ёки палеаккумулятив ландшафтларда ҳосил бўлиши, юқори 
концеитрациядаги эритмаларда сувда осон эрувчи тузларнинг туп- 
роқ ҳосил бўлиш жараёнларида иштирок этиши, ўсимликларнинг 
ёхуд тупроқ эритмаларининг юқори концентрацияси ёхуд у ёки бу 
гуироқ қатламларидаги ўта юқори ишқорийлик сабабли нормал 
ўсиши ва ривожланиши учун ноқулай шароитларни вужудга келиши 
(бундан 
шўр 
тупроқларда 
ўсувчи 
галофитлар 
мустасно) 
ва 
бошқалар.
Шўрланган тупроқлар деб тупроқ профилида маданий ўсим- 
ликлар (галофит бўлмаган - шўрга чидамсиз) нинг ривожланиши 
учун заҳарли таъсир этувчи сувда осон эрувчи тузларнинг 
миқдорига айтилади. Сувда осон эрувчи тузларга совуқ сувда гипс- 
нинг (C aS