Тупроқшунослик асослари



Download 9,98 Mb.
Pdf ko'rish
bet72/333
Sana26.03.2022
Hajmi9,98 Mb.
#511155
1   ...   68   69   70   71   72   73   74   75   ...   333
Bog'liq
тупроқ минерал крил

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
78 
карбонатлари 
тупроқ 
унумдорлигида 
ижобий 
роль 
ўйнайди. 
Тупроқда ҳосил бўладиган Na
2
СО

(сода) ва К
2
СО
3
сувда осон эрийди ва 
зарарли тузлардан ҳисобланади. Эритмада уларнинг кўпайишидан ишқорий 
реакция вужудга келиб, тупроқ структураси бузилади, ҳамда ўсимликларга 
зарарли таъсир этади. Содали тузлар билан шўрланган ерларни ўзлаштириш 
анча қийин. 
Алмашинувчи катионлар таркиби тупроқларнинг хоссалари ва 
ўсимликлар ўсиб ривожланишига кескин таъсир этади. К.К.Гедройц 
алмашинувчи катионларнинг ўсимликларга бевосита ўтиши мумкинлигини 
аниқлаган. ТСКда кальций ва ўсимликлар учун зарур бошқа катионлар 
бўлганда, энг қулай шароит яратилган бўлади. Сингдириш комплексида Н
+
ва 
Аl
3+ 
ионлари кўпайиб кетганда тупроқ эритмасининг кислоталилиги ошади, 
Na

бўлганда эса (кўпинча Мg
2+ 
билан бирга) ишқорийлиги ошиб, тупроқ 
хоссаларини ѐмонлаштиради ва ўсимликлар учун ноқулай шароит юзага 
келади. Асослар билан тўйинмаган подзол ва чимли подзол тупроқларда Са
2+
, Мg
2+
, унча кўп бўлмасдан Н
+
, ва Al
3+
, нинг сингдириш комплексида 
кўпайиши натижасида тупроқ эритмасининг реакцияси кислотали ҳолатга 
ўтади. Тупроқ структураси бузилади ва умуман тупроқ минерал қисмининг 
қатор ўзгаришларига сабаб бўлади. Кальций ва магний катионлари юқори 
активликка эга бўлиб, тупроқдаги органик ва минерал заррачалар(золь) нинг 
қайтмас коагуляциясини юзага келтиради, натижада коллоид моддалар 
ювилмасдан тупроқда тўпланиб қолади. Коагуляция туфайли механик 
элементлар бирикиб турли агрегатларни ва сўнгра агрономик нуқтаи 
назардан мустаҳкам структура ҳосил бўлади. Тупроқ эритмасининг 
реакцияси нейтрал ѐки унга яқин бўлади. Баъзан кальций ва магнийнинг 
нисбати ўзгариб, Мg
2+ 
кўпайиб борса тупроқнинг хоссаларига салбий таъсир 
этади. 
Алмашинувчи 
магнийнинг 
ошиши 
гумусли 
моддаларнинг 
эрувчанлигини кўпайтиради, магний гумати ўсимликларнинг илдиз 
системасига заҳарли таъсир этади. Баъзан натрий билан бирга магний 
тупроқларнинг шўртобланишига ҳам сабаб бўлади. Магнийли шўртобсимон 
тупроқлар Ўрта Осиѐнинг қатор районларида, жумладан, Далварзин чўли ва 
бошқа 
жойларда 
ҳисобга 
олинган 
(Н.А.Розанов, 
1951). 
Шўртоб ва шўртобсимон тупроқларнинг алмашинувчи катионлари таркибида 
кальций кам бўлиб, натрий кўпаяди (айтилганидек баъзан магний ҳам роль 
ўйнайди). Натрий, коллоидларнинг гидрофиллик хоссасини оширади, 
уларнинг сув билан кучли пептизацияланишига олиб келади. Натрий 
бўлганда тупроқ эритмаси ишқорий реакцияга эга. Тупроқ структурасиз 
бўлиб, коллоидлар гидрофиллиги натижасида тупроқ кучли кўпчийди ва 
сувни ўтказмайди.. Гидрофиллиги туфайли тупроқда ўсимликлар учун 
фойдали нам камайиб кетади. Демак, тупроқда натрийнинг кўпайиши, унинг 
унумдорлигини пасайтириб юборади. 
К а т и о н л а р н и н г с и н г д и р и ш с и ғ и м и. Эритмадаги нейтрал 
тузлар таъсири билан тупроқ таркибидан сиқиб чиқарилиши мумкин бўлган 
катионларнинг умумий миқдори а л м а ш и н у в ч и к а т и о н л а р й и ғ и 



Download 9,98 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   68   69   70   71   72   73   74   75   ...   333




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish