Тупроқшунослик асослари



Download 9,98 Mb.
Pdf ko'rish
bet69/333
Sana26.03.2022
Hajmi9,98 Mb.
#511155
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   333
Bog'liq
тупроқ минерал крил

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
75 
билан реакцияга кириб, қийин эрийдиган темир ва алюминий фосфатлари 
вужудга келади. 
Демак, фосфорли ўғитлардан фойдаланилаѐтганда тупроқнинг кимѐвий 
сингдириш қобилиятига алоҳида эътибор бериш лозим. 
Физикавий сингдириш қобилияти
. Тупроқнинг майда дисперс (коллоид) 
заррачалари юзасида турли моддалар концентрацияси оширилишига 
физикавий 
сингдириш 
қобилияти
дейилади. 
Тупроқдаги 
майда 
заррачаларнинг юза энергияси таъсирида турли газ ва сув буғлари, 
микроорганизмлар ва органик моддалар физик йўл билан сингдирилади 
ҳамда уларни тупроқдан ювилиб кетишдан сақлайди. Физикавий 
сингдиришда 
адсорбиланиш 
яъни 
коллоидлар 
юзасида 
моддалар 
концентрациясининг кўпайиши юз берганидан, бу сингдиришга 
молекуляр 
сингдириш
ѐки 
адсорбиланиш
деб ҳам юритилади. Физикавий сингдириш 
тупроқнинг механик ва минерал таркибига, гумус миқдорига боғлиқ. 
Механик заррачалар қанчалик майда ва гумус кўп бўлса адсорбиланиш 
хусусияти шунча юқори бўлади. Физик ѐки молекуляр адсорбиланиш 
натижасида органик моддалардан ҳосил бўлган аммоний каби азот 
бирикмалари ҳамда эритмадаги турли тузлар тупроқда сингдирилиб, 
ювилишдан сақланиб қолади. 
2.Физик-кимѐвий 
сингдириш 
қобилияти. 
Тупроқнинг 
коллоид 
заррачалари юзасида турли ионларнинг сингдирилиши ва эритмадаги ионлар 
билан эквивалент миқдори алмашиниш қобилиятига 
физик-кимѐвий
ѐки 
ўрин 
алмашинадиган адсорбланиш
(сингдириш) дейилади. Алмашинадиган 
сингдиришда катионлар ва анионлар иштирок этади. Аммо тупроқ таркибида 
илгари айтилганидек, манфий зарядланган коллоидлар кўпроқ бўлганлиги 
сабабли, аксарият ҳолларда катионлар алмашуви рўй беради. 
Катионларнинг сингдирилиши
. Тупроқдаги катионлар турли йўллар 
жумладан, ўзаро алмашиниш реакциялари натижасида эримайдиган чўкма 
ҳосил қилиши туфайли ва компенсирловчи ионлар қатламида катионларнинг 
ўрин алмашинуви йўли билан ҳамда потенциалларни аниқловчи ионлар 
қатламида алмашинмайдиган ҳолда мустаҳкам ушланиб қолиниши 
натижасида сингдирилади. 
Демак, тупроқдаги сингдирилган катионлар алмашинувчи ва 
алмашинмайдиган ҳолда бўлиши мумкин. Тупроқ эритмасидаги катионлар 
билан тупроқ орасидаги ўзаро ионлар алмашинувида нафақат кимѐвий балки, 
физик-кимѐвий жараѐнлар ҳам кечади. К.К.Гедройц ва бошқа олимларнинг 
тадқиқотларидан маълумки, алмашиниш реакцияси қатъий эквивалент 
нисбатларда кечади ва алмашинув тезлиги энергияси катионларнинг 
хоссаларига, коллоидлар таркиби ҳамда эритманинг концентрациясига 
боғлиқ. 
Тупроқ эритмаси ионлари коллоид заррачаларининг диффузия ва ташқи 
компенсирловчи (ҳаракатсиз) қатламидаги ионлар билан қатъий нисбатда 
(грамм-экв ҳисобида) алмашинади. Масалан, тупроқ коллоид қисмига 
кальций катиони сингдирилган бўлса, тупроққа нейтрал туз (масалан, КNО
3

эритмаси қуйилганда реакция қуйидагича кечади:



Download 9,98 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   333




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish