Тупроқшунослик асослари

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
279 
24-расм. Қутбий планиметр
 
 
25- расм. Планих 7 электрон планиметри : а- олд томондан кўриниши; б- орқа
томондан кўриниши; 1- ғилдиракли механизм; 2- разъем; 3- экран; 4- трассер 
дастаси; 5- ролик; 6- тугмалар; 7- трассер линзаси; 8- ғилдирак; 9- бош қисм; 
10- батарея.
 

---

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
280 
 
 
26-расм. Нуқтанинг фазовий координаталарини ГАТ услубида
аниқлаш асбоблари
 
Харитаграмма-қишлоқ хўжалик экинлар майдонларининг тупроқ 
харитаси масштабида чизилган схема тарзидаги тасвири. Харитаграммалар 
тупроқнинг айрим хоссалари таърифини тўлдириш учун (чириндили қатлам 
қалинлиги, механик таркиби, эрозияланганлик даражаси, шўрланганлиги ва 
таъминланганлиги каби) ҳамда тупроқлардан фойдаланишга доир 
тавсияларни аниқлаштириш, мужассамлари учун мўлжалланган. Бундан 
ташқари тупроқ таркибидаги калий ва фосфорнинг ҳаракатчан формасини 
кўрсатувчи агрокимѐвий харитаграммалар ҳам тузилади. 
Умумий харитаграммалар жумласига тупроқларни агроишлаб чиқариш 
гуруҳларга бирлаштириш ва улардан фойдаланишга доир тавсиялар берувчи 
харитограммалар, ҳаракатчан шаклдаги фосфор ва калийнинг миқдорини
кўрсатувчи харитограммалар ҳамда тупроқлар бонитировкасига доир 
картограммалар киради. 
Худудий 
харитаграммалар 
тупроқларнинг 
эрозияланганлик, 
кислоталилик, шўрланганлик даражаси ва бошқа кўрсаткичлари бўйича 
тузилади. Тупроқ хариталарига уқтириш китоби ѐки тупроқ очерки, 
харитаграммаларга эса тушунтириш хати албатта илова қилинади. 
Тупроқ очерки ѐки тушунтириш хатида барча ўтказилган ишнинг 
натижалари ѐзиб қўйилади, уларда хўжаликниинг табиий шароити, тупроқ 
қоплами, тупроқ хусусиятларининг морфологик ва аналитик таърифи, 
тупроқларнинг агроишлаб чиқариш гуруҳлаштириш ва тупроқлардан 
фойдаланишга доир тавсиялар, уларнинг унумдорлигии ошириш юзасидан 
чора-тадбирлар кўрсатилади. 
Тупроқларнинг агроишлаб чиқариш гуруҳлаштириш деганда генезиси, 
хоссалари, фойдаланиши ва тавсия этиладиган чора-тадбирлар бўйича бир-
бирига яқин бўлган бир неча хил тупроқ айирмаларини бирлаштириши 
тушунилади. 
Тупроқни текширишга оид маълумотллардан ички хўжалик эр тузиш 
ишларида алмашлаб экиладиган майдонларни тўғри белгилаш учун, 
шунингдек экин майдонларининг трансформастияси ѐки улардан 
фойдаланишни ўзгартириш учун қўлланилади. Хўжалик тупроқларини 

---