Тупроқшунослик асослари

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
200 
калий миқдори анча кўп, ҳаракатчан калий миқдори юқори, яъни 
таъминланган. 
Тақирли тупроқларда С:N бўлган нисбати юқори қатламларда 6 дан 9 
гача пастки (100-80 см) қатламларда бу кўрсаткич қисқариб 3-4% ташкил 
этади. Бундай ўзгаришлар тақирли тупроқларда гумусни азотга яхши 
тўйинганлигига боғлиқдир. Шўрланиш даражасига қараб, шўрланмаган, 
шўрхоқсимон, шўрхокли тақирли тупроқларга ажратилади. Тупроқ 
таркибида тузлар сульфатли ѐки хлоридли бўлиб кўпинча сульфатли-
хлоридли шўрланиш типига ажаратилади. Кўпинча тақирли тупроқларни 
юқори қатламлари шўрланмаган, аммо тақирли тупроқлдар орасида 
шўртобли айирмалари учраши мумкин. 
Тақирли тупроқларда сингдириш сиғими 100 гр тупроқда 7-9 
мг.эквивалентни ташкил этади. Сингдирилган катионлар таркибида кальций 
кўп. Шўртобсимон тақирли тупроқларда сингдирилган натрий 5-7 фоизни 
ташкил этади. Сингдирилган калийлар миқдори шўрланмаган тақирли 
тупроқларни юқори қатламларида 8-9 шўртобсимонларида 1-4 фоизни 
ташкил этади. 
Тақирли тупроқларнинг физик хоссалари. 
Умуман олганда тақирли тупроқларни кўпгина хосса-хусусиятлари 
тақирларга нисбатан анча яхши. Кўп йиллик суғоришлар натижасида тақирли 
тупроқ унумдорлиги яхшиланмоқда, тупроқ таркибида гумус ва озуқа 
моддалар миқдори кўпайиб, тупроқни чириндили қатлам қалинлиги ортиб 
бормоқда, бу эса қишлоқ хўжалигида бу тупроқлардан фойдаланиш самарали 
ошиб бормоқда. 
Тақир ва тақирли тупроқлардан қишлоқ хўжалигида фойдаланиш. 
Тақир ва тақирли тупроқлардан самарали фойдаланиш учун биринчи 
навбатда унумдорлигини ва мелиоратив ҳолатини яхшилашга бағишланган 
қуйидаги чора тадбирлар олиб боришни тавсия этади: 
1.
Ерга ҳар гектарига 15-20 т органик ўғит солиш, кўп йиллик ўтлар 
экиш; 
2.
Пахта, дон, беда алмашлаб экишни жорий қилиш; 
3.
Минерал 
ўғитлардан 
азотли, 
фосфорли 
ўғитлардан 
кенг 
фойдаланиш; 
4.
Ерларни чуқур ҳайдаш, суғоришдан кейин бўладиган қатқалоқни ер 
бети ѐрилиб кетмасдан культивация ўтказиш ва бошқа чора-
тадбирлар олиб бориш зарур; 
5.
Шўрланган ерларни мелиоратив ҳолатини яхшилаш мақсадида 
коллектор-зовурларни ишлашини таъминлаш, шўр ювиш ва қиш 
мавсумида ерга яхоб суви бериш каби долзарб ишларни амалга 
ошириш ва бошқалар. 
Тақир тупроқларнинг унумдорлигини оширишнинг самарали 
усулларидан ерга гўнг, тури компостлар тайѐрлаб ўғитлаш ватурли кўп бир 
йиллик оралиқ экинлар экиш муҳим аҳамиятга эгадир. Органик бактериал 
ўғитлар солиш бир томондан тупроқни озуқа моддалар билан бойитиш бўлса, 

---