Тупроқшунослик асослари

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
48 
Натижада пахта ҳосили зичлик 1,4-1,5 г/см
3
бўлган шароитда нормал 
зичликка (1,2 г/см
3 
) нисбатан 30-34 фоиз кам бўлган (А.Зокиров, 
С.Сулайманов).
1.
Тупроқнинг зичлиги ва қаттиқ қисмининг зичлиги ва уларнинг 
агрономик аҳамиятини таърифланг. 
2.
Тупроқнинг зичлиги нималарга боғлиқ? 
1. Тупроқнинг зичлигидан қатъий назар, унинг турли заррачалари 
орасида ва структура агрегатлари ичида ҳамма вақт маълум миқдорда 
бўшлиқлар ковакликлар мавжуд. Бу бўшлиқларда сув ва ҳаво бўлиб, 
ўсимликларнинг илдизлари, турли микроорганизмлар, тупроқ жониворлари 
(чувалчанглар, ҳашаротлар ва бошқалар) тарқалган. Тупроқнинг қаттиқ 
қисми заррачалари орасидаги барча бўшлиқларнинг йиғиндисига у м у м и й
к о в а к л и к дейилади.
Коваклик (К) тупроқнинг умумий ҳажмига нисбатан фоиз билан 
ифодаланиб, тупроқ зичлиги (d) ҳамда қаттиқ фазаси зичлигига (d
1
) кўра 
қуйидаги формула билан ҳисоблаб чиқарилади: 
Коваклик тупроқнинг механик таркибига, структурасига, тупроқ 
жониворларининг фаолиятига ва органик моддалар миқдорига, ҳайдаладиган 
ерларда эса, ерни ишлаш ҳамда тупроқни маданийлаштириш усулларига 
боғлиқ. 
Тупроқдаги бўшлиқларнинг алоҳида механик заррачалар ва структура 
агрегатларнинг оралиғида ва агрегатлар ичида тарқалишига кўра умумий 
ғоваклик, к а п и л л я р ва н о к а п и л л я р ковакликларга бўлинади. 
Шунингдек барча бўшлиқлар сув ва ҳаво билан эгаллаганлиги сабабли, эркин 
бириккан сув ва мустаҳкам бириккан сув билан эгалланган ғоваклик ҳамда 
ҳаво билан эгалланган (аэрация) бўшлиқларга ажратилади.Капилляр ва 
нокапилляр ковакликлар структура бўлакларининг ўлчамига боғлиқ бўлиб, 
уларнинг процент нисбати турлича (3-жадвал). 
Бу маълумотлардан кўриниб турибдики, 0,5-5 мм ўлчамли 
макроагрегатлар бўлган тупроқларда нокапилляр ковакликлар умумий 
ғовакликка нисбатан 49-63 фоиз ва < 0,5 мм бўлган агрегатларда эса у 8 
фоизгача пасаяди. 

---