Тупроқшунослик асослари

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
345 
Хўжаликда илгари тупроқларни йирик масштабли текшириш ишлари 
олиб борилган бўлса, ҳамда тупроқ харитаси ѐки бошқа материаллар мавжуд 
бўлса, уларни батафсил ўрганилиб чиқилади. Шунингдек далаларнинг тарихи 
китоби, ўғит қўллаш ва кейинги 3-4 йил мобайнидаги амалга оширилган 
агротехник тадбирлар ва олинган ҳосилдорлик тўғрисидаги маълумотлар 
билан танишиб чиқиш керак. 
Хўжаликнинг тупроқ тавсифи бўйича тарихи, ўғитлар қўлланиши ва шу 
кабилар тўғрисидаги маълумотлар «Агрокимѐвий текширишнинг дала 
кундалиги» деб номланувчи махсус дафтарга ѐзилади. Кундаликда 
қуйидагилар қайд қилинади: вилоят, туман ва хўжаликнинг номи, алмашлаб 
экиш тури, алмашлаб экиш даласининг номери ва майдони, текширилаѐтган 
майдоннинг жойлашган ўрни, унинг йўлларга ва ремеврга нисбатан 
жойланиши, даланинг тупроқ қатлами, унинг гранулометрик таркиби, 
тошлилиги, эрозияга учраганлик даражаси, майдоннинг ҳолати (ҳайдалма 
ерлар учун – ўзлаштирилган муддати, ҳайдалма қатлам қалинлиги, 
унумдорлиги, ўсимлик турлари; ўзлаштирилмаган ерлар учун – ўсимлик 
дунѐси, жойнинг маҳсулдорлиги), ердан фойдаланиш тарихи; кейинги 
йиллардаги экинларни навбатлаб экиш, ўғитларни қўллаш. 
Бир вақтнинг ўзида дала ишларини бажариш учун харитавий асос 
тайѐрланади. Бунинг учун янги тузилган ердан фойдаланиш планидан тупроқ 
контурларини ифодалаган ҳолда нусха кўчириб олинади. Чизиб олинган 
харитавий асосни бир неча нусхада кўпайтирилади. Шулардан бир нусхаси 
дала ишларини ўтказишда ишлатилади, қолганлари эса озиқ элементларининг 
ҳаракатчан миқдори ва чиринди бўйича агрокимѐвий хаританома тузиш учун 
керак бўлади. Шундан сўнг агрокимѐгар ердан фойдаланиш планидан 
кўчирилган нусхани ва «Агрокимѐвий текширишнинг дала кундалиги»ни 
олган ҳолда агроном билан биргаликда хўжаликнинг тупроқ намунаси 
олинадиган барча майдон ва эрлар»ни кўздан кечириб чиқадилар қиѐсий 
кўрикдан ўтказилади. Бунда харитавий асосда алмашлаб экиш майдонлари 
доирасидаги алоҳида экин турларининг чегаралари аниқланади, янги пайдо 
бўлган ориентирлар (мўлжал) (қурилишлар, йўллар ва х.к) белгиланади. Дала 
кундалигида алмашлаб экиш далалари бўйича релеф тўғрисида маълумотлар, 
далаларнинг шудгорланганлиги ва эррозияга учраганлиги, экилган экин 
турлар, уларнинг ҳолати ва бегона ўтлар билан ифлосланганлиги тўғрисидаги 
кузатиш натижалари ѐзилади. 
Майдонларни қиѐсий кўрикдан ўтказилгач, агрокимѐвий текшириш 
ишларининг раҳбари йиғилган барча маълумотларни ўрганиб чиқади ва шу 
асосида дала ишларининг календар режасини тузади, алоҳида майдон ва 
алмашлаб экиш далалари учун агрокимѐвий текшириш ўтказиш тартибини 
релеф, тупроқ қатлами ва хўжалик шароитларига боғлиқ ҳолда алоҳида 
майдонлардан олинадиган тупроқ намуналарининг сонини белгилайди. 
Шундан сўнг, дала ишларини ўтказиш учун харитавий маълумотлар 
тайѐрлашга киришилади. Бу учун қиѐсий кўрик натижалари бўйича 
аниқликлар киритилган харитавий асосдан нусха кўчириб олинади. Бу харита 

---