Tuproqshunoslik va geografiya kafedrasi bitiruv malakaviy ish

Selekstiya tajribasini o’tkazish uchun 2016 yilda barpo qilingan niholzorlarga oid ma’lumotlar
6-jadval.

Niholzorlarning nomi	Duragay kombinastiyasi	Ekilgan qator soni	Qatorlab ekilishi	Qator uzunligi, m	Qaytariqlar soni	Ekilgan kun	Unib chiqqan kun	Maydoni, ga
Kollekstiya niholzori	30	60	2	36	1	27.04	3-5.05	0,15
Biologik va selek sitiya	339	1431	1	12	1	28.04	3-6.05	1,5
Istiqbolli tizmalarni kuzatish va ko’paytirish	36	144	4	20-100	1	28.04	3-4.05	1,3
Tanlov nav sinovi	11	176	4	14	4	27.04	3-5.05	0,3
Urug’ ko’paytirish	2	338	1-20	20-100	1	27.04	3-4.05	3,75
Himoya maydoni								1,0
Jami:	418	2149						8.0 ga

3.6 O’tkazilgan agrotexnik tadbirlar
O’tgan hisobot yilida bahor mavsumi ekinlarni chigit ekish uchun ancha noqulay keldi, mart oyi issiq va quriq kelib, aprel oyi salqin va juda seryog’in keldi. Bu viloyat miqyosida ham tajriba dalalarida ham ayniqsa ekish uchun er tayyorlash va chigit ekish ishlarini qiynlashtirdi. Dala tajribalarini o’tkazish, g’o’za selekstiyasi va urug’chilik tadqiqot ishlarini bajarish maqsadida rejalashtirilgan niholzorlar bahorgi yog’ingarchiliklardan keyin, aprel oyining uchunchi o’n kunligida, ya’ni 27-28 aprelda ekildi. Rejalashtirilgan niholzorlar barpo qilindi.
Niholzorlarda ekilgan namunalar 7-10 kunda to’liq undirib olishga erishildi. Gektariga sof holda 255 kg dan azot, 120 kgdan fosfor, 60 kgdan kaliy o’g’itlari kiritildi. 3 marta chopiq qilib begona o’tlardan tozalandi va 7 marta kultivastiya bilan ishlov berildi, 4 marta sug’orildi. Har bir niholzorda nihollar duragay kombinastiyasiga, selekstion materiallarning ota-ona xususiyatlariga, biologik xususiyatlariga muvofiq ravishda o’sib rivojlandi.
Tajriba dalasida g’o’za agrotexnikasi umumiy qabul qilingan agrotexnika qoidalari asosida o’tkazildi. O’tkazilgan agrotexnik tadbirlar va uning muddatlari
7- jadvalda keltirilgan.
Kolleksiya dalalarida o’tkazilgan agrotexnik tadbirlar
7-jadval.

T.r.	Agrotexnik tadbirlar turi	Agrotexnik tadbirlar o’tkazilgan muddatlar
		1	2	3	4
1	Er haydash	26.11.2015
2	Sho’r yuvish	10.02.2016	27.02.2106
3	Erni ekishga tayyorlash	24.04.2016
4	Ekish	27-28.04
5	Kultivastiya	19.05	3.06	29.06	8.07
6	Yagonalash	22-23.05
7	Begona o’tlardan tozalash	20.05	12.06	30.06
8	O’g’itlash	27-28.04	3.06	16.06
9	Sug’orish uchun jo’yak olish	16.06	8.07	27.07
10	Sug’orish	19.06	10.07	1.08	24.08
11	Chilpish	-	-
12	Hosilni terish	20.09	30.09

3.7. Kolleksiya namunalari niholzori
Ushbu niholzorda 22 ta namuna ekib, kuzatildi. Bular asosan diploid xramosomalik 2 ta Osiyo g’o’zalari, yuqori ko’rsatkichli sanoat navlari, kelgusida chatishtirish ishlariga mo’ljallangan turli xil duragay selekstiya materiallaridir. Bu namunalarning biologik, xo’jalik va boshqa ko’rsatkichlari aniqlab o’rganildi. Kollekstiyadagi namunalarining bir ko’sak paxtasining og’irligi 3,5 g dan 7,9 g gacha, tola chiqishi 35,6 foizdan 38,9 foizgacha, miing dona chigit og’irligi 118 g dan 148 g gacha tashkil qiladi. Kelgusida ekish, duragaylash ishlarini bajarish uchun tegishli miqdorda urug’lik terib olib tayyorlandi.
Tanlov nav sinovi niholzoridagi tizmalarning o’sishi va rivojlanishiga oid ma’lumotlar (1sentyabr, 2016y.)
8- jadval

t/r	Sinalgan Namunalar	Duragay kombinastiyasi	Ko’chat soni, ming tub/ga	Bosh poyaning bo’yi, sm	Hosil shoxi, soni, dona	Ko’sak lar soni, dona	Shundan ochilgan ko’saklar soni	Vilt bilan zararlanish, %
								Bahorda	Kuzda
1	Buxoro-6 St	Toshkent -1 x 9647-I	97,5	92,6	13,2	8,2	3,5	8,6	-
2	Buxoro -8	L-4380 x Oqdaryo-6	86,6	98.3	13,8	8,9	5.4	8,2	-
3	Buxoro -102	Buxoro-6 x L- 1056	90,8	90,4	14,4	9,2	4,9	7,4	-
4	Gulbahor	Ged-10 x 175-F	96,6	83,4	12.8	12,2	5,0	5,4	-
5	Porloq-1	Ged-10 x 175-F	93,4	80,7	13,0	11,6	4,2	5,6	-
6	Buxoro -10	Namangan-77x L-1301	99,5	95,3	14,5	8,9	4,7	7.0	-
7	Namangan-77	Xorazm-126 x Zar – 30	94,8	98,8	15,2	9,4	4,0	6,4	-
8	AN-bayovut	Namangan 77 X L- 1301	93,7	98,2	13,6	9,7	3,6	7,4	-
9	Yulduz	(4380 x Tosh-6) x L-1026	97,1	87,4	13,4	12,2	5,5	8,5	-
10	Jondor qudrati-1	(Bux-6xGed-5)xOqd-5)xOqd-5	98,8	97,4	12,6	13,1	4,5	7,8	-
11	S 6524	Bux-6x(Oqdaryo -5 x Bux-6)	96,6	93,6	12,8	10,4	4,8	10,6	-

3.8. O’rganilgan navlar tasnifi va rasmlari


1- rasm.Buxoro-6 navi , 2- rasm. Buxoro-8 navi

3-Rasm. Buxoro viloyati Buxoro tuman tuman Buxoro-6 g’o’za navi ekilgan maydonning umumiy ko’rinishi.

Xulosa taklif va tavsiyalar
Buxoro vohasida tarqalgan o’tloqi allyuvial tuproqlarda makkajo;xorini ekish muddati va o’g’itlashning hosildorlikka ta’siri bo’yicha o’rganilgan dala tajribada olingan natijalar va bajarilgan labaratoriyaviy ma’lumotlarga asoslanib quyidagicha xulosalash mumkin;
-Buxoro vohasidagi sug’oriladigan ekinzorlarni maydonlari asosan bir biridan farqlanuvchi, 3ta asosiy vohadan iborat bo’lib bular o’ziga xos tabiiy xususiyatlarga ega
- Sug’oriladigan allyuvial o’tloqi tuproqlarning mexanikaviy holati o’rta va og’ir qumoqli hajm og’irligi 1.26-1.38 gr/ sm 3 , 6soat davomida suv o’tkazuvchanligi 180-195 mm dan iborat ozuqa moddalari bilan ta’minlanganligi turlichaligi bilan farqlanadi.

1. Biologik va selekstion niholzorlarda F-1 va S-n avlodlariga mansub 32 ta duragay kombinastiyalik 12 ta yakka tanlovlar terib olindi. Mukammal ko’rsatkichga ega bo’lgan yangi 2 ta tizma ajratildi.Ushbu materiallar keyingi yillarda g’o’za selekstiyasi ishlarini davom qildirish, kelajakda yangi navlarni yaratish uchun ahamiyatli va qimmatlidir.

2.So’nggi 25 yil davomida olimlarimizning mashaqqatli izlanishlari natijasida o’rta tolali g`o’zaning «Buxoro-6», «Buxoro-8», «Buxoro-9» «Buxoro-102» va ingichka tolali «Buxoro-7»,”Buxoro-7/1”, “Buxoro-10” (“Sardor-1”), “Buxoro-11” (“Sardor-2”) va “Sharq” navlari yaratilib, 2016 yilda respublikamizning qarib 350 ming gektar maydonida Buxoro g`o’za navlari ekilib, mamlakatimizning mirishkor deXqonlariga manzur bo’lib kelmoqda.
3.Joriy yilda Buxoro, Vobkent, Jondor va Qorako’l tumanlarining sinov dalalarida Buxoro-10 navi o’zining barcha xo’jalik, sifat va texnologik ko’rsatkichlari bilan o’zining ustunligini ko’rsatdi.
4.Xammamizga ma’lumki, 29 yildan buyon «Buxoro-6» g`o’za navi respub likamizning paxta maydonlarida ekilib kelinishi, mazkur navning Xar tomonlama mukammal va sifatli nav ekanligidan dalolat berib, Xozirgi kunda jaXon bozorida (Liverpul yarmarkasida) «etalon» sifatida turishi fikrimizning dalilidir. Ushbu nav urug`ining turg`un va navdorligini sof Xolda saqlash maqsadida nav mualliflari Xamda viloyat paxta urug`chiligi boshqarmasi tomonidan nazoratning kuchaytirilishi navning sifatini shu kunga qadar buzilmaganligidan dalolat beradi.
5.Xukumatimizning 2004 yil 8 sentyabrdagi № 204/115-sonli, O’zbekiston respublikasi Vazirlar Maxkamasining 2004 yil 23 dekabrdagi № 604-sonli va 2005 yil 25 yanvardagi № 74-sonli qarorlari xamda 2005 yil 10-11 oktyabrda “Birinchi xalqaro paxta yarmarkasi” Xamda 2006 yil 17-19 oktyabrida, 2007 yil 7-9 oktyabr, 2009 yilda 15-16 oktyabrida, 2016 yil 12-13 oktyabrida poytaxtimiz Toshkent shaxrida bo’lib o’tgan «Birinchi-o’n ikkinchi xalqaro paxta yarmarkalari» o’zbek paxtasining kelajagiga keng yo’l ochib berdi. Xozirgi kunda o’zbek paxtasining dovrug`i jaxon miqyosida oshmoqda. Mana shu o’zbek paxta navlari ichida «Sifat Markazi»da HVI tizimi bilan baxolanib, «a’lo» darajada baxolangan g`o’za navlaridan «Buxoro-6», «Buxoro-7»,«Buxoro-7/1»,«Buxoro-8»,«Buxoro-9»,«Buxoro-10»,«Buxoro-11», «Buxoro-102» va «Sharq», navlari Buxoro ITS olimlarining ijodiy maXsulidir.
6. 2015-2016 –yillarda kollekstiya tashkillashtirish bo’yicha olib borilgan tadqiqotlar natijasida 2- yangi duragaylar shallantirildi va kelajakda bu duragaylar bilan nav yaratish bo’yicha ilmiy ishlar olib boriladi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1.Karimov I.A.«Yerlarning meliorativ holatini yaxshilash tizimini tubdan takomillashtirish chora–tadbirlari to’g’risida»gi farmon. 2007yil, 29oktyabr. 112- Bet
2.Avazxodjaev M.X. Fiziologicheskie osnovi viltoustoychivosti xlopchatnika i puti ee industirovaniya: Dis.dokt. biol.nauk.- AN AzSSR,1984.-311 3.Antipov –Karataev I.N. Meliorastiya solonstev. M Baku: in-t botaniki. 1983, 49-53 Betlar
3.Babaev B, Miraxmedov M, Raxmonqulov M, Marupov A. Tezpishar va viltga chidamli g’o’za navlari selekstiyasi. Agro ilm. Toshkent, 2016 y.4(42) – son, 9-10 betlar.
6.Bezborodov G.A. Primenenie solomы v kachestve organicheskogo udob reniya i dipressora ispareniya vlagi v oroshaemom zemledelie. Materialы mejdunarodnoy nauchno-prakticheskoy konferenstii. Chast 2, Tashkent 2007, 9-13 betlar.
7.Bezborodov G.A. Bezborodov Yu.G.Esanbekov M. Uglekislotnыy ba lans xlopkovogo polya. //O’zbekiston Paxtachilik ilmiy-tadqiqot instituti ning 80 yilligiga bag’ishlangan “ Paxtachilikdagi dolzarb masalalar va uni rivojlantirish istiqbollari” mavzuidagi Xalqaro ilmiy-amaliy konferen stiya ma’ruzalari asosidagi maqolalar to’plamida.Toshkent, 2009, 125 – 127 betlar.
8.Bezborodov G.A., Bezborodov Yu.G., Shadmanov D.K., Mirxashimov T., Nizamov Sh. - Elektrokonduktometricheskie metodы izmereniya stepeni zaso leniya pochv. //O’zbekiston Paxtachilik ilmiy-tadqiqot institutining 80 yilligiga bag’ishlangan “ Paxtachilikdagi dolzarb masalalar va uni rivoj lantirish istiqbollari” mavzuidagi Xalqaro ilmiy-amaliy konferenstiya ma’ruzalari asosidagi maqolalar to’plamida. Toshkent, 2009, 145-146 betlar.
9.Beknazarov B.O. O’simliklar fiziologiyasi.Toshkent, ”Aloqachi”, 2009, 535b.
10. Boboev S., Tog’aev S. G’o’zaning tur ichi oddiy va turlararo murakkab duragaylarida tola uzunligi belgisining shakllanishi. Agro ilm. Toshkent, 2016 y. 1(39)- son, 5-6 betlar.
11.Buxoro viloyati dehqonchiligining ilmiy asoslari.Buxoro, 1998. 18. 12. Jumanazarov G’.X., Sirojiddinov Sh.A., Sattorova M.A. Tuproqda mikrob stenozining organik va mineral o’g’itlar bilan o’zaro ta’siri. //Qishloq xo’jalik ekinlari selekstiyasi va urug’chiligi sohasining hozirgi holati va rivojlanish istiqbollari.Respublika ilmiy-amaliy anjumani ilmiy materiallari.Toshkent, 2015, 2-qism, 182-183 betlar.
14.Ibragimov A., Muhammadiev B., KarimovA. Begona chang (mentor) vositasida olingan g’o’zaning Fₒ duragaylari ko’sagi paxtasining miqdoriy ko’rsatkichlari. Agro ilm. Toshekn, 2016 y. 2(40) – son, 6-7 betlar.
1516. Ikromova M.L., Raxmatov B.N., Yunusov R. Karbonat kislotasi hosil qiluvchi “Foydali model” orqali tuproqning sho’rlanish darajasini pasaytirish hamda fosforli o’g’itlarinig o’zlashtirish koeffistientini oshirish texnologiyasi//Ko’p tarmoqli fermer xo’jaliklarida mahsulot ishlab chiqarishning innovastion texnologiyalari” mavzusidagi respublika ilmiy-amaliy anjumani materiallari to’plami. Buxoro,2016, 290-293 betar.
.
21.Q.M.Mirzajanov. O’zbekiston Paxtachilik ilmiy-tadqiqot institu tining meliorastiya sohasidagi ishlari tarixidan. //O’zbekiston Paxtachilik ilmiy-tadqiqot institutining 80 yilligiga bag’ishlangan “ Paxtachilikdagi dolzarb masalalar va uni rivojlantirish istiqbollari” mavzuidagi Xalqaro ilmiy-amaliy konferenstiya ma’ruzalari asosidagi maqolalar to’plamida. Toshkent, 2009, 11-15 betlar.
22. Q.M.Mirzajanov, B.M.Xalikov, G.Abdalova. K voprosu plodorodiya pochv. // ”G’o’za va g’o’za majmuidagi ekinlarni parvarishlash agrotexnologiya larini takomillashtirish”mavzuidagi respublika ilmiy-amaliy anjumani ma’ruzalari asosidagi maqolalar to’plami. Toshkent, 2013, 4-5dekabr, 8-26 betlar.
24. Muxammadjonov M., Zokirov A. G’o’za agrotexniksi. Toshkent-1995. 334 b.
25. Nazarov R., Axmedov J., Qo’ziboev Sh., Boboev Ya., Omonturdiev A. Paxtachilikni rivojlantirish istiqbollari. Toshkent, 2005, 12 bet.
26.Nazarov R. Selekstiya vыsokokachestvennыx forum xlopchatnika. G’o’za va g’o’za majmuidagi ekinlarni parvarishlash agrotexnologiyalarini takomil lashtirish. Respublika ilmiy-amaliy anjumani. Toshkent, 2013 y., 331-334 - betlar.
27.Narbaeva X.S., Djumaniyazova G.I., Zakiryaeva S.I., Egamberdiev Sh.Sh. Biokontrol zabolevaniy xlopchatnika na zasolennыx pochvax / Respubl. Nauchnaya konfer. «Sovremennыe problemы genetiki, genomiki i biotexnologii», Tashkent, 2016. . 162-164 betlar.
30. Paxtachilik spravochnigi kitobi. Toshkent-1989,B. 158-161.
31. Rabinovich E. «Fotosintez», T. 1, M.IL. 1978, 268 bet .
33. Teshaev Sh.J. Yuksalish odimlari. O’zbekiston qishloq xo’jaligi jurnali. Toshknt, 2016 y., 2-4 betlar.
34. Tillaev R.Sh.Toshkent viloyati tuproq-iqlim sharoitida vertistellyoz viltga qarshi kurashda Uzgen va Algin preparatlarining qo’llanilish me’yor va muddatlarini o’rganish. Toshkent, 1978. Yillik to’liq hisobot, 28 bet
35. Tillaev R.Sh. G’o’za bargidagi vilt infekstiyasiga qarshi kurashda Algin va Uzgenpreparatlarining qo’llanilish samaradorligi. Toshkent, 1982. 19-23 betlar
36.Tillaev R.Sh., Xoliqov B.M. Vilt kasalliklari va unga qarshi kurash bo’yicha qo’llanma.Toshkent, 2013 y, 43 bet.