Tuproq turlari, uning yer yuzasida taqsimlanishi

Tuproqqa kirim quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

• 
  Atmosferadan suv
  
• 
  Atmosferadan va tuproq hayvonlari nafas olishidan gazlar
  
• 
  Hayvonlar va o‘simliklar organik moddalari yoqish
  
• 
  O‘simliklar ildizlaridan ajralmalar
  
• 
  Nuragan tub jinslardan organik moddalar va h.k.
  

Tuproqdan chiqim quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

• 
  Yeroziya va tuproq uvalanishi tufayli tuproq yo‘qotishlar
  
• 
  Oquvchi suvga ozuqa moddalarning yo‘qotilishi
  
• 
  O‘simliklar tomonidan o‘zlashtiriladigan ozuqa moddalar
  
• 
  Bug‘lanish va boshqalar.
  

Tuproqshunos olim Dokuchayev tuproqni 3 ta genetik gorizontlarga bo‘lgan. Har qaysi gorizont o‘ziga xos quyidagi nomlar bilan ataladi va harfli ishoralar bilan ifodalanadi: A – chirindili gorizont; B – o‘tuvchi (oraliq) gorizont; C – tuproq osti gorizont (ona jins).

Ustki qismi, A - gorizont tog‘ jinslari nurashi va chirindidan iborat. Ushbu gorizont ayniqsa, eriydigan moddalarning ishqor bilan yuvilishidan aziyat chekadi. Uning ostida organik modda kam, yuqori nuragan materialdan iborat B -gorizont yotadi. C - gorizont tuproq shakllanishi boshlang‘ich materialining geologik asosi hisoblanadi².

Har bir tuproq gorizonti tarkibida kichik genetik gorizontlar ham ajratsa bo‘ladi. Ular A₀gorizont- chimli qatlam, A₁- akkumulyativ gorizont, A₂- elyuvial yoki yuvilgan (yelyuviy (lot. Eluo – yuvaman), elyuvial yotqiziqlar – tog‘ jinslarining joyida qolib to‘plangan nurash mahsulotlari) gorizont, AT – torfli gorizont, AH – haydalma gorizont.

B – o‘tkinchi yoki illyuvial (shimilma) gorizont chirindili-akkumilyativ gorizontdan pastda bo‘lganligi va tuproq paydo qiladigan jarayon asta-sekin ona jinsga o‘tayotganligi sababli o‘tkinchi gorizont deyiladi. Bu gorizont ayrim tuproqlarda bir-biridan farq qilgan taqdirda bir necha gorizontchalarga bo‘linadi: B₁- o‘tkinchi, B₂- tipik illyuvial B₃- ikkinchi illyuvial gorizontlardan iborat.

Tuproq osti gorizont (C) tuproqning ona jinsi hisoblanib, tuproq paydo qiladigan jarayonlar ta’sirida juda oz darajada o‘zgargan g‘ovak holdaga tog‘ jinsidir. Bu gorizontda har xil ximiyaviy birikmalar (karbonat, gips va b.) borligi ko‘zga ko‘rinib turgan bo‘lsa, bir necha gorizontchalar (C₁, C₂, C₃) ga ajratiladi.

Shu bilan birga yuqorida ko‘rsatilgan kichik gorizontlarni hammasi tuproq profilida uchrayvermaydi, chunki tuproq profilini to‘liqligi har bir joyning tabiiy sharoiti va u yerdagi tabiiy geografik jarayonlar bilan bog‘liq.