Tuproq eroziyasi I. Kirish. II. Asosiy qisim Tuproq eroziyasi haqida tushuncha va uning turlari

Geologik yeroziya - o’simliklar bilan qoplangan tuproq yuzasidan zarrachalarning asta - sekin yuvilish jarayoni bo’lib, bunda tuproq paydo bo’lishi davomida yuvilgan tuproq qatlamlari qayta tiklanadi.
Tezlashgan eroziya- insonlarning aktiv faolligi bilan bog’liq bo’lib, tuproq yuzasidagi o’simliklar yo’qotilib yuborilganda va yerdan noto’g’ri foydalanilganda yuzaga keladi. (Antropogen eroziya) bunda eroziya jadalligi keskin kuchayib, yo’qotilgan tuproq qatlamlari qayta tiklanmaydi. Tuproq o’z unumdorlik xususiuatipi yo’qotadi.
1.3) Sug’orish (irigasion) eroziya
O’rta Osiyoning sug’oriladigan dehqonchilik sharoitida tuproqning sug’orish eroziyasi och tusli va tipik bo’z tuproqlarda keng tarqalgan bo’lib, u suv eroziyasining bir ko’rinishidir. Sug’orish yeroziyasi deb qiyalik yerlardagi ekinlarni sug’organda egatlarga taralgan suv tezligi oshishi natijasida tuproqning ustki unumdor mayda zarrachalar qismini oqizib ketishiga aytiladi. Yer nishabligi katta bo’lgap yerlar o’zlashtirilib paxtachilikda foydalana boshlashi natijasida keyingi yillarda ana shunday eroziya maydonlari ko’payib bormoqda. Masalan, O’zbekistonning sug’oriladigan rayonlarida irrigasion eroziya maydonlari 1965 yilda 395,1 ming gektar bo’lgan bo’lsa, 1990 yi1ga kelib taxmipap 951,9 ming gektami tashkil etdi. Hozirgi kupda esa bunday maydonlar 1,0 mln gektardan ortiq.
Tuproqning irrigasion eroziyasi asosan nishаb yerlarda еkinlаrni ko'p suv oqizib sug'orish sababli yuzaga keladi. Maydon nishabligi 1-2⁰ bo'lganda tuproq уuzasini suv yuvib keta boshlaydi. Qiyalik ortib borishi bilаn eroziya jarayoni yanada kuchayib boradi. Bu jarayonda tuproqning gumus vа oziqa moddalariga bоу qatlami yuvilib ketilishi natijasida, sug'oriladigan yerlardan qishloq xo'jaligida foydalanish sarnaradorligi pasayadi. Sug'orish eroziyasiga Toshkent, Sarnarqand vа Qashqadaryo viloyatlari eng ko'p chalingan bo’lib eroziyaga qarshi chora tadbirlarni shu viloyatlar yerlarida birinchi navbatda o'tkazish kerak.
Sug'orish eroziyasini sodir bo'lishiga tuproqdagi chirindi miqdori, tuproq donadorligi, egatga taralgan suv miqdori vа boshqa omillarga bog'liq.