Тупроқни ким таҳлил. Ас ўзг

Analiz natijalari quyidagi jadvalda rasmiylashtiriladi. 
3-jadval 
Kesma 
nomeri 
Chuqurligi,sm 
Tuproq 
og‘irligi,g 
Filtratning 
umumiy 
hajmi, ml 
Analiz 
uchun 
olingan 
so‘rim, 
ml 
R
2
O
5
mg 
XII BOB bo
ʿ
yicha nazorat savollari 
1.
Tuproqdagi oziqa moddalarning migratsiyasi va ularni aniqlash 
usullari 
2.
1N ning tuproqda tarqalishi 
3.
N ni aniqlash usuli qanday? 
4.
P ning tuproqdagi miqdori qancha? 
5.
P ni aniqlash usuli va tartibini tushuntiring 
6.
K ning tuproqda tarqalishi qanday? 
7.
K ni aniqlash usulini izohlang 
8.
K ning tuproqdagi miqdori qancha? 

---

137 
XIII BOB. TUPROQNING KIMYOVIY ANALIZIDA BO‘LISHI 
MUMKIN BO‘LGAN XATOLAR 
Tayanch iboralar 
Nisbiy xatolik, tasodifiy xatolar, qo‘pol xatolar, tizimli xatolar
 
Moddalarning tozaligi va ularning agrokimyoviy tahlil natijalariga 
ta’siri 
Tahlilning aniqligi ko‘p jihatdan analitikning mahorati va o‘lchov 
asboblarining sifatiga bog‘liqdir. Odatda, bir paytning o‘zida tarkib 
jihatidan farqlanuvchi namunalar tahlil qilinishi bois, bir tomondan, 
olinadigan natijalarning yaqinligiga, ikkinchi tomondan, ularning 
selektivligi, ya’ni muayyan elementni boshqa elementlar fonida aniqlash 
imkoniyatiga alohida e’ tibor beriladi. Sezgirligi va qo‘llaniladigan 
material miqdoriga ko‘ra tahlillar makro (101 g dan ko‘p), mikro (10~3 - 
10~2 g), ultramikro (10~7 - 10~3 g) va submikro (10
9 
- 10
7
g) usullarga 
bo‘linadi. Tahlilda uchraydigan nuqsonlar ham turlicha bo‘lishi mumkin.. 
Tahlilning aniqligi unda uchraydigan nuqsonlar bilan bevosita bog‘liqdir. 
Kelib chiqish manbaiga ko’ra: qo‘pol, tizimli va tasodifiy xatolar mavjud. 
Tizimli xatolar
- bunday xatoni oldindan bilish va uni kamaytirish 
mumkin. Ular uslubiy xatolar, asbob va reaktivlarga, rang o‘zgarishini 
sezish qobiliyatiga bog‘liq bo‘lgan xatolar.
Masalan, eng keng tarqalgan qo‘pol xatolar jumlasiga namuna 
alikvotasini olishda pipetkadagi chiziqlar sonini adashtirish (1 ml o‘rniga 2 
ml olish yoki boshlang‘ich o‘lchov chizig‘i va pipetka tumshug‘igacha 
bo‘lgan hajmni hisobga olmaslik) kiradi. 
Tizimli xatolar o‘lchov asbobining qisman noto‘g‘ri ko‘rsatishi, 
kimyoviy reaktivlarning toza bo‘lmasligi uslubning nomukammalligi 
oqibatida yuzaga keladi. Agar tizimli xato kattaligi ma’lum bo‘lsa, uni 
bartaraf etish mumkin.
Qo‘pol xatolar
– analiz natijalarini keskin o‘zgartirib yuboradi. 
Bunday xatolarga ehtiyotsizlik natijasida modda to‘kilib ketishi yoki 
byuretka va tarozi toshini noto‘g‘ri hisoblash kiradi.
Tasodifiy xatolar
– tahlildagi bir qancha omillarning o‘zaro ta’siri 
asosida yuzaga keladi va ularning yig‘indisi matematik statistikadagi 
K.Gauss nazariyasiga bo‘ysunadi, ya’ni ular bir-birini tekislab, silliqlab 
turadi. Masalan: harorat va havo namligining o‘zgarishi, bosim va 
boshqalar. 
Absolyut xato
- aniqlanayotgan moddaning haqiqiy qiymati bilan 
analizda olingan natijaning farqi. 
Nisbiy xato
– absolyut xatoning qiymatini aniqlanayotgan moddaning 
haqiqiy qiymatiga bo‘lgan nisbati. 

---

138 
Xatolar, odatda, (foiz) larda hisoblanadi. Tahlil natijalarini baholashda 
uning to‘g‘riligi va haqiqatga yaqinligi hisobga olinadi. Haqiqatga 
yaqinlik-alohida natijalarning o‘rtacha qiymatdan og‘ishi bilan belgilanadi. 
Aniqlik esa miqdorning o‘rtacha qiymatini haqiqiy qiymatga nisbatan 
og‘ishini ko‘rsatadi.