1-shakl.
Mamlakat, respublika;
Viloyat, o`lka, muxtor viloyat;
Tuman;
Xo`jalik yoki shirkatlar uyushmasi ,fermer xo`jaligi nomi;
Tabiiy mintaqa;
Asosiy tuproq tiplari, tipchalari, ayirmalari.
Qishloq xo`jalik ekinlari maydoni
(hisobga olingan yili, ga).
2-shakl.
№
|
Yer turi
|
Maydoni
|
I
|
II
|
III
|
1
|
Hamma haydaladigan yerlar
|
|
1а
|
Lalmikor ekinlar maydoni
|
|
1б
|
Sug`oriladigan
|
|
1в
|
Quritiladigan
|
|
2
|
Hamma ko`p yillik ekinlar
|
|
2а
|
Sug`oriladigan
|
|
2б
|
Quritiladigan
|
|
3
|
Pichanzorlar
|
|
3а
|
Oddiy
|
|
3б
|
Sug`oriladigan
|
|
3в
|
Quritiladigan
|
|
4
|
Yaylovlar
|
|
4а
|
Oddiy
|
|
4б
|
Sug`oriladigan
|
|
4в
|
Quritiladigan
|
|
|
Hamma qishloq xo`jaligi ekinzorlari
|
|
Agrokimyoviy tavsif.
3-shakl.
№
|
Ернинг
ҳолати
|
Ўрганилган ер майдони, %.
|
Ҳаракатчан фосфор миқдори, майдонга нисбатан фоиз ҳисобида.х
|
Жуда паст
|
Паст
|
Ўрта-ча
|
Ба- ланд
|
Юқори
|
Жуда юқори
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x - harakatchan kaliyga ham shunday jadval tuziladi, zururiyat bo`lgan hollarda tuproq reaksiyasi ham eotiborga olinadi.
Xo`jalikka agroiqlimiy tavsif.
4-shakl.
Yillik yog`in miqdori, mm;
10° dan yuqori bo`lgan haroratlar yig`indisi;
Eng issiq oyning o`rtacha harorati;
Eng sovuq oyning o`rtacha harorati;
Xududning geografik kengligi (kontinentallik koeffitsiyentini hisoblash uchun).
Xo`jalikning tuproq qoplami.
5-shakl.
№
|
Tuproqning nomlanishi
|
Mexanik tarkibi
|
Yuvilgan-lik darajasi
|
Gumus muqdori, %.
|
Maydoni, ga.
|
|
Misol: Cug`oriladigan tipik bo`z tuproq, sho`rlan-magan
|
O`rta qumoq
|
Kuchsiz
|
2,28
|
1150,1
|
Xo`jalikdagi ekin turlari, yerning holati eng oxirgi yildagi hisob uchun bir gektar aniqlikda beriladi. Agrokimyoviy izlanishlar natijasiga ko`ra tuproqdagi fosfor va kaliy miqdori, tuproq reaksiyasi maolumotlari va o`rganilgan maydonga nisbatan foizlari beriladi.
Agroiqlimiy tavsif maxsus qo`llanmalar, to`plamlar maolumoti yoki o`sha maydondagi meteostansiyani kuzatuv natijalari asosida beriladi. Miqdoriy ko`rsatkichlar katta aniqlikda, yaoni o`ndan bir daraja aniqlikda beriladi.
Geografik kengliklar graduslarda maomuriy xaritalar asosida 1:4 mln. masshtabdagi xarita yordamida aniqlasa bo`ladi. Bu ish uchun 1:5 mln. masshtabdagi xaritalar yaroqsiz.
Tuproqlarning nomi tasnifdagi ro`yxat asosida beriladi, lekin mahalliy sharoitni hisobga olgan holda o`zgartirishlar kiritilishi ham mumkin.
Qolgan maolumotlar tuproqlarni xaritalash va ularga tuzatish kiritish ishlarida qanday bajarilsa o`shanday amalga oshiriladi. Yuqoridagi maolumotlar to`plangandan so`ng tuproqlarni ekologik jihatdan baholash quyidagicha o`tkaziladi.
Tuproq eqologik indeksi (TEI) quyidagi formula asosida hisoblanadi.
Q
V - bir metrli qatlam uchun o`rtacha hajm massa, g/sm3.
2 - bir metrli qatlam uchun maksimal hajm massa, g/sm3.
Vф - tuproqni foydali hajmi.
Q - tuproqni hisobga olinishi zarur bo`lgan qo`shimcha xossalari.
St°>10° + 10° dan yuqori bo`lgan o`rtacha yillik haroratlar yig`indisi.
NК - namlanish koeffitsiyenti.
NТ - namlanish koeffitsiyentiga to`g`rilagich.
КK - kontinentallik koeffitsiyenti.
А - yakuniy agrokimyoviy ko`rsatkich.
12,5 - tuproq-ekologik indeksini 100 birligiga keltirish uchun qo`shilgan koeffitsiyent.
SUG`ORILADIGAN MAYDONLAR UCHUN TUPROQ-EKOLOGIK INDEKSINI HISOBLASH
Maolumki hamma tuproqlar uchun 12,5 ko`paytiruvchi qabul qilingan. Afsuski deyarli hamma ko`rsatkichlar maxsus ishlangan jadvallardan olinadi, shu bois tuproq-ekologik indeksini hisoblash qator qiyinchiliklarga olib keladi.
Shunga qoramasdan bitta misol keltirishni maoqul ko`rdik. Misol uchun sug`oriladigan tuproqning tuproq ekologik indeksi Shishov L.L., Durmanov D.I. va boshqalarning ishlariga ko`ra quyidagicha hisoblanadi. Demak 12,5 doimiy ko`rsatkich.
2-V - maxsus jadvalga ko`ra 0,70.
n - esa 1,0.
Kuchsiz yuvilganligiga ko`ra koeffitsiyent - 0,86.
Kuchsiz sho`rtoblik uchun koeffitsiyent - 0,90.
Tuproq qalinligi uchun regional koeffitsiyent - 1,05.
Tuproqni yakuniy ko`rsatkichi:
12,5 . 0,70 . 1,0 . 0,86 . 0,90 . 1,05 = 7,11
Agrokimyoviy yakuniy ko`rsatkich - 1,04.
Sug`orish taosiridagi o`zgarish koeffitsiyenti og`ir mexanik tarkibli tuproqlar uchun - 0,93.
Yakuniy iqlimiy ko`rsatkich, yaoni 10° dan yuqori haroratlar yig`indisi 3050°.
Namlanish koeffitsiyenti uchun to`g`rilagich koeffitsiyenti 1,10 bo`lganda
bo`ladi, demak,
Ko`rinib turibdiki, bu usulni qo`llash, ayniqsa undan foydalanish qator qiyinchiliklarga olib keladi. Shu bois bu usul hozircha o`z o`rnini ishlab chiqarishda topgani yo`q bo`lib, takomillashtirishga muhtoj.
Adabiyot:
1. Abdullayev S.A.
2. G`ofurova L.A
3. Turapov I.T.
4. www.ziyonet.uz
Do'stlaringiz bilan baham: |