Тупроқ унумдорлигига салбий таъсир этувчи жараёнларга қарши курашишнинг геоэкологик асослари

Tuproq  taksonomiyasi.

  "Tuproq"  so’zi  boshqa  tabiiy-tarixiy  jismlardan 

farq qilib ob’ektga ma’lum aniqlik kiritadi. Yanada aniqlik zarurati unga qandaydir 

qo’shimcha    kiritishni  talab  qiladi.  Bu  vazifani  taksonomik  birliklar  tizimi 

yordamida hal qilish mumkin. Taksonomiya grekcha "taxis" - tuzilish, tartib, yoki 

lotincha  "takso"  -  baholash  va  "nomos"  -  qonun  degan  so’zlardan  tarkib  topgan. 

Taksonomik  birliklar  (taksonlar)  ob’ektning  muayyanligi,  tuzilishi  va  sinfini 

ko’rsatuvchi  sistematika  yoki  ko’rsatkichlardir.  Tuproqshunoslikdagi  taksonomik 

birliklar  tabiatdagi  tuproq  gruppalarining  mavjudligini  aks  ettiruvchi  tartibli  bir-

biriga  bo’ysunuvchi  sistematik  (tizim)  kategoriyalardir.  Hozirgi  zamon  tuproq 

taksonomiyasiga  V.V.Dokuchaev  asos  solgan  bo’lib,  bu  taksonomiya  tuproq  tipi 

va uning hosil bo’lish jarayoniga asoslangan. 

Tuproq  tipi

  biologik

, 

iqlimiy,  gidrologik  va  o’zaro  bog’liqlik  asosida 

rivojlanadigan  tuproqning  katta  gruppasidir.  Tuproq  tipi  tuproq  sistematik 

birliklarining  asosi,  tayanchidir.  Tuproq  tiplari  mayda  birliklarga  bo’linadi  va 

kattaroq birliklarga umumlashadi. Tipdan yirik bo’lgan taksonomik birliklar tuproq 

tasnifini  o’rganishda  ko’rib  chiqilada.  Tuproq  tipi  birligining  asosiy  belgilari:  a) 

---

 

60 

organik moddalar va chirindi parchalanish jarayonining bir tipliligi; b) Massaning 

parchalanish  va  organo-mineral  yangi  yaratmalarning  sintezi  kabi  kompleks 

jarayonlarning  bir  tipliligi;  v)  moddalarning  migratsiyasi  va  akkumulyatsiyasi 

holatining  bir  tipliligi;  g)  tuproq  kesmasi  tuzilishining  va  genetik  gorizontlar 

holatining  bir  tipliligi  d)  tuproq  hosildorligini  oshirishga  qaratilgan  melioratsiya 

tadbirlarning  bir  tipli  yo’nalishi.  Tuproq  tipi  tuproq  sistematikasi  birliklarining 

tayanchi  o’laroq  hamma  joyda  qabul  qilingan.  Masalan,  Rossiyada  -  "tip  pochv"; 

Fransiyada  -  "gruppe  du  sol

",

  AQSh  va  Kanadada  - 

"

greit  soil  group", 

Germaniyada - "Bodentip", FAO/YuNESKO bo’yicha - "soil unit". 

Tuproq  tipchasi  asosiy  hamda  qo’shimcha  jarayonlarning  sodir  bo’lishiga 

ko’ra tip ichida ajratiladi. 

Tuproq oilasi

 

tipcha tarkibidagi tuproq gruppasi bo’lib, tuproq hosil

 

qiluvchi 

jinslar, sizot suvlarining holati va tuproq hosil qiluvchi substratning relikt belgilari 

kabi kompleks mahalliy sharoitlarga ko’ra ajratiladi. 

Tuproq turi

 

asosiy tuproq hosil bo’lish jarayonining darajasiga ko’ra tuproq 

oilasi tarkibidan ajratiladi.