Тупроқ физикаси

 
51-расм. 
Азов ҳудудидан, турли хил 
чуқурликлардан олинган қора тупроқ 
намуналари учун 21
о
С ҳарорат шароитида 
намлик (
W
) қийматларига боғлиқ тупроқ 
қаршилиги қийматлари.
1 - 24-34 см (А
2
горизонт), 2 - 48-58 см (В 
горизонт), 3 - 65-75 см (В
1
горизонт), 4 - 93-
100 см (В
2
горизонт), 5 - 123-133 см (В
2
 
горизонт)
Бунда келтирилган натижалар асосидаги 
эгри чизиқлар 
W 
= 
аR
–2
+
b
типидаги формула 
яхши ҳолатда мос келади, бу ерда 
b 
– 15-17 
қийматидаги етарлича барқарор ва кам 

---

224 
ўзгарувчан қиймат ҳисобланади, 
а
– аксинча ҳолатда, қатламлар бўйича 13 
мартагача (0,26 дан 3,3 гача) ўзгаришга учраши кузатилувчи қиймат 
ҳисобланади. 
Нисбатан замонавий ҳисобланган, 1940 ва 1950-йилларда гипсли блоклар 
ѐрдамида Боюкос ва Кольман томонидан амалга оширилган олинган 
тадқиқотлар натижаларида қурилманинг электр қаршилиги датчиги 
кўрсаткичларининг намликка (тупроқ намлигининг ўзига эмас) нисбатан 
боғлиқликлари аниқланган, бунда намлик тупроқнинг асл намлик 
қийматларини аск эттирмаганлиги учун натижаларда тупроқларнинг мутлоқ 
қаршилик қийматлари акс этмайди. Бироқ, қурилманинг датчиги қаршилиги 
қиймати алоҳида олинган ҳолатда доимий қиймат ҳисобланади, бу ҳолатда 
тупроққа ботирилган датчикнинг кўрсаткичлари ўрганилаѐтган тупроқ 
намунасида амалга ошувчи ўзгаришларни тўлиқ ҳолатда акс эттириши қайд 
қилинади. 
Бу кўринишдаги тупроққа ботирилган гисли блоклар асосидаги 
датчикнинг қаршилик қийматлари эгри чизиқлари тўлиқ ҳолатда тупроқлардаги 
электр қаршилиги динамикасининг асл қийматларини ўзида кўрсатиб беради. 
Бу кўринишдаги эгри чизиқларни ярим логарифмик масштабда биз 52-расмда 
кўришимиз мумкин. Бу эгри чизиқлар Америка минтақасида тарқалган турли 
хил фарқланувчи тупроқлар қатламлари намуналари асосида олинган.