Тупроқ физикаси

39-расм. Пахта майдонида тупроқ ҳароратининг вегетация даврида 
ўзгариши 
Учинчи, тўртинчи ва бешинчи даврларда тупроқнинг устки ва пастки 
қатламларидаги суткалик ҳарорат, биринчи ва, айниқса, иккинчи даврларга 
нисбатан кескин пасайиб кетиши кузатилади. Бу биринчидан ғўзанинг 
тўхтовсиз ўсиши ва ривожланиши даврида тупроқнинг устки қатламларига 
тушадиган иссиқлик миқдорининг камайиб кетиши бўлса, иккинчидан шу 
даврлар ичида ғўзанинг бир неча бор суғорилишидир. Суғорилгандан сўнг 
тупроқ ва ўсимликлар орқали бўладиган буғланиш миқдори кўпаяди ва ниҳоят 
тупроқ ҳароратининг пасайишига олиб келади. 
Чўл зонасининг тупроқлари, суғорила бошлангандан кейин уларнинг 
иссиқлик режими кескин ўзгаради. 23 июнь ва 24 июлда ғўза суғорилганда 0-
100 см чуқурликда ҳам тупроқ ҳароратининг кескин пасайиши кузатилади. 
Тупроқ қатламининг 150, 200 ва 300 см чуқурликдаги ҳарорати эса 
суғорилгандан кейин деярли ўзгармади. Бундай ҳодисанинг асосий 
сабабларидан бири суғоришнинг 100 см дан пастки қатламларидаги тупроқ 
намлигига таъсир кўрсата олмаслигидир. 
 
 
§8.10. 
Тупроқнинг иссиқлик режимини ўрганиш услублари 

---

206 
Агрофизика илмий-текшириш институти (АФИ) олимлари томонидан 
тупроқнинг иссиқлик режимини ўрганиш мақсадида ярим ўтказгичли 
термометрлар ишлаб чиқилган. 
1. АФИ нинг «пахотный термометри» - ҳайдалма қатламнинг ҳароратини 
аниқлашга мослаштирилган. Ўлчашлар 10+40
0
С (аниқлиги ±0,5
0
С) оралиғида 
тебранади. Термометр жуда ихчам, қулай ва аниқ ишлайди. 
2. АФИ нинг 10 ѐки 20 нуқтали электротермометри (ГТЭТ-62)-
тупроқнинг барча нуқталаридаги 10
0
С дан 60
0
С ўртасидаги ҳароратни маълум 
масофадан аниқлайди. Тупроқ ҳароратини ўлчаш қуйидаги тартибда олиб 
борилади. 
Тупроқ кесмаси қазилгандан сўнг, унинг олдинги деворидаги 
мослаштирилган тешикчаларга электротермометрнинг датчиклари ўрнатилади 
(40-расм).