Тупроқ физикаси

“ИКС-ЭКСПРЕСС” асбобини калибрлаш ва ҳарорат тузатиш 
коэффициентларини қўллаш қоидалари. 
Бизга маълумки, амалиѐтда 
мелиоратив экспедиция ишларини олиб боришда янги асбоб-ускуналар билан 
ишлайдиган ходимларда асбоблардан тўғри фойдаланишда кўпгина саволлар 
туғилади. Янги услубларни жорий этиш учун мелиоратив экспедиция 
лабораторияларида асбобларни мустақил калибрлаш (ўлчов асбобларининг 
аниқлигини бошқа бир асбоб билан текшириб тўғрилаш), шунингдек ҳароратни 
ўлчаш ва ўлчаш натижаларига ҳарорат тузатмаларини киритиш кабиларни 
ходимларга тушунтириш ишлари бўйича ўқитиш курсларини ташкил этиш 
лозим.
Кондуктометрнинг ишлаш принципи сувда эриган бирикмаларнинг 
миқдорига боғлиқ равишда сувнинг (асбоб электродлари ѐрдамида 

---

251 
яратиладиган ўзгармас электр майдонидаги ток кучи) электр ўтказувчанлигини 
тўғридан – тўғри аниқлашга асосланган. Электр ўтказувчанлик ҳарорат ортиши 
билан ошиб боради, шу сабабдан уни ҳисобга олиш зарур. Ҳароратнинг 1
0
С га 
ошганда электр ўтказувчанлик
тахминан 2 % ортиши кузатилади. Демак, 
солиштирма электр ўтказувчанлик қиймати эритмаларнинг ҳароратига боғлиқ 
бўлади, +25
0
С
ҳароратда ўлчанган натижаларни стандарт кўрсаткич деб олиш 
мумкин. Ўрганилаѐтган эритманинг ҳароратини ўлчаш учун стаканга 
электродлар туширилади ва датчиклар ҳароратини эритма ҳароратигача 
тўғрилаш мақсадида тахминан 40-60 секунд ушлаб турилади, сўнгра 
“Ўлчаш”
тугмаси босилади ва ҳарорат маълумоти иш журналига қайд этилади. Баъзан 
асбобнинг кўрсаткичини намуна эритмаси бўйича тўғрилаш зарурияти 
туғилади. Намуна эритмаси сифатида ош тузи (NaCl) эритмасидан фойдаланиш 
мумкин. Бундай ҳолларда қуйидаги эритмаларни тайѐрлаш талаб этилади.
0,01н KCl калибр эритмасини тайѐрлаш тартиби. 
KCl нинг кимѐвий 
тоза кукунидан 0,743 г намуна тортилади ва ҳажми 1 л бўлган колбага 
солинади. Колбанинг ярмигача дистилланган сув қуйилади ва яхшилаб 
чайқатилади. KCl тузи тўлиқ эригандан сўнг колбанинг ўлчов белгисигача 
дистилланган сув қуйилади.